Krevat

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Krevat (Nederlands stropdas geneump) is 'n Limburgs woord. In Limburg wirt ouch waal de name sjlieps en biend gebruuk.

't Is 'n lankgerek sjtök sjtóf, meistal van zieje gemaak, dat óm de hals kènt waere geknuip. Krevatte waere traditioneel door mansluuj baove 'n euverhumme gedrage. De kraag van 't euverhumme bedèk normaal gesjpraoke 't deil van de krevat dat óm de hals is geknuip. 't waal of neet drage van ein bepaolde krevat kènt 'n oetdrökking zeen van ein functie, maatsjappelike pesitie of laeveseuvertuging.

Etymologie

De benaming krevat is aafgeleid van 't Franse woord cravate en 't Italiaanse crovatta dat weer afgeleid zou zeen van Kroaat. 't Woord "sjtropdas" wirt in Limburg nauweliks gebruuk. Deze term is óntsjtaon naodat t sjtrikke van ein krevat verbasterd woort tot 't sjtroppe van ein krevat. Ter vergelieking: in 't Duutsj zaet me "Halstuch" (Nekdook) en ouch ''Krawatte'' en in 't Èngelsj ''(neck)tie'' (neksjtrik).

Herkóms

De dragers van de veurawwesj van de mederne krevat ware de senatore in 't awwe Roame. Zie droge zoagenaamde fascalia óm hun sjtömbande werm te hawwe. Ein poletiek betoag veure zónger sjtömversjterkende instrumente in de groate senaatszaal waas nogal belastend veur de sjtöm. 't Drage van de fascalia woort door de senaatsleje gezeen es 'n symbool van sjtatus en mach. Aangezeen de Remeinse generaals neet achter koosjte blieve in hun machsvertoan höbbe zie de Fascalia es óngerdeil van hun uniform opgenómme. Sómmige van dees generaals deende in 't deil van 't Remeinse Riek dat v'r allewiel es Kroatië kènne. Dao haet de fascalia eine dusdanige indrök achter gelaote dat Kroatische huurlinge ouch dergelike shawls zint gaon drage. Net es de Remeinse soldaote, woort dit door dees Kroatische huurlinge gebruuk óm blood en zjweit mèt aaf te vaege, mèr ouch óm de naas te sjnoete. Ein dèks geheuërde misvatting is dat de shawl deende óm de knuipe te verberge. Los van 't feit dat de senatore gein knuip op hun toga’s hèje óm te verberge en soldaote 't veur anger doeleinde gebruukde, ware dees shawls dèks neet sjtief, lank of breit genóg óm de knuip van de aristocratie in 't 17e eëuwse Paries aaf te dèkke.

Cravate

Op ein gegaeve mement woort 't in Kroatië gebrukelik dat 'n vrouw, die aafsjeid moosj numme van häör geleefde, häöm häör sjaal mitgoof went hae vertrok veur aorlog. De huurling sjtrikde dees sjaal óm ziene nek en völ anger volgde dit veurbeeld. In sómmige lènj zouwe de weurd Krawatte (Duutsjlandj), Cravate (Frankriek) en meë geliek klinkende weurd aan de Kroatische huursoldaote die róndj 1630 in deens ware van 't leger van keuning Lodewijk XIII van Frankriek (Dertigjaorige Aorlog) herinnere, mèr 't woord cravate woort al veur daen tied gebezig in Frankriek veur de aanduding van 'ne halsdook ^[1]. Dees Kroate baarde opzeen in Paries mèt hunne róndj de nek geknuipde zakdook of halsdook. De Kroaat woort vervolges ein begrip in de modewaereld. Charles II introduceerde de cravate vervolges in Èngelandj en zien kelonië.

De cravate waas veurnamelik nog eine soepele rechte reep sjtóf, dae op ein aantal meneere geknuip woort. Ein van die meneere waas de "Sjteinkerk", dae róndj 1692 in opkóms waas. Deze woort verneump nao de Sjlaag biej Sjteinkirke, wo hae veur 't eësj gebruuk woort, en heel eine knoup in worbiej ein oeteindj door 't knuipsgaat van 't ves woort gesjtaoke.

In de 18e eëuw woort de cravate, opnuuj op initiatief van soldaote, 'n aantal keëre sjtrak óm de nek gebónje en achter in de nek vasgezat mèt 'n sjpang. Dit waas veur de soldaote meë praktisch. Dees sjteit bekènd es de stock of zelfbènjer. Al gaw woort dit ouch euvergenómme door de aristocratie. Die voogde d'r ein jabot (sjlebberke) van kant aan toe en 'n sjtrik die vanoet de nek óm eine sjtaart in 't haor woort geknuip, eine zoagenaamde solitaire.

De cravate woort aan 't eindj van de 18e eëuw ein in 't oug sjprèngend modesjtök. In 1760 kaome in Èngelandj de "Macaroni's" op, ein modeversjiensel wobiej de cravate es ein enorme sjtrik woort vasgemaak. In Frankriek volgde me dit versjiensel en kaome de "Incroyables" op. Zie nómme cravates van ein enorme lengde. Hiejnao volgde in Èngelandj weer 'n taengereaktie, de "Dandy's", mèt es veurnaamste pleitbezörger Beau Brummell. Zie sjöpde d'r genoge in óm sjus zoa ónopvallend meugelik mèr perfek ein subtiele cravate te knuipe. Ein sjtroaming die pès de daag van vandaag de krevatte-mode beheërsj.

Four-in-Hand

Róndj 1850, 't Victoriaanse tiedperk, woort de mode ingetaogener. De jeskes woorte hoager toegeknuip en de cravate hèj doe gein ruumde meë óm oetbundig te waere getoand. Ouch de gewone man hèj doe geine tied meë óm d'r oere euver te doon óm ein cravate te knuipe. D'r bleve mèr 'n paar knuipe euver; 't nóndezjuke (vlinderdas), de Ascot en de Four-in-hand. Dees lètste wirt gezeen es oos hujige krevat en wat veer later ouch es ein knoupmethoade zint gaon zeen. Doordat ouch 't bördje van de blouse eindj 19e eëuw woort ómgesjlage woort de Four-in-hand de meis populaire meneer van nekmode. Deze Four-in-hand waas doe nog ein rechte stugge reep sjtóf die meë gevawwe dan geknuip woort. 't Woort veurnamelik op zien plaatsj gehawwen door de krevattesjpang. In 1926 woort de krevat zoa-es die in de hujige vorm bekènd is, gebaore. In New York knipde Jesse Langsdorf de krevat oet drie deile en sjuuns oet 't sjtóf (sjuuns op de weefsjtructuur). Hiejdoor kroog de krevat meë elasticiteit.

't Russische woord veur krevat is galstoech (галстук < Duutsj Halstuch, wovan ouch 't Èngelsje (neck) tie is aafgeleid).

Materiaal

Krevatte waere van versjillende materiale gemaak. Meistal is 'n krevat gemaak van zieje, polyester of ketoen, mèr ouch wol of laer wirt gebruuk óm krevatte te make. Veural zieje is erg gesjik ómdat dees euver 't algemein van hoagere kwaliteit en duurder zint es krevatte van bieveurbeeld polyester. Van welk materiaal ein krevat ouch gemaak is, biej normaal gebruuk óngervundj ze erg wènnig sjlietaag en kènt dus, mits good óngerhawwe, jaorelank mitgaon. Vervorming wirt veurkómme door de knoup d'r veurzichtig oet te haole en door neet aan 't dunne eindj van de krevat 'door de knoup heen' te trèkke.

Wieze van knuipe

Krevatte kènne op völ versjillende menere waere geknuip. Weitesjappers Thomas Fink en Yong Mao van de Universiteit van Cambridge publiceerde in 1999 ein wiskundige sjtudie euver 't sjtrikke van krevatte. Hiejoet bleek dat 'n gemiddelde krevat op 85 versjillende menere gesjtrik kènt waere. De lengde van de krevat en de dikte van de knuip beperke 't aantal meugelike menere óm de krevat te sjtrikke.

Veer van de meis bekènde knuipe zint:

de minimale four-in-hand of 'platte knuip',
de gèt oetgebreidere prattknuip, ouch waal shelbyknuip geneump,
de ènkele windsor,
de döbbele windsor.

Alle knuipe, mèt oetzunjering van de döbbele windsor levere 'ne gèt asymmetrische knuip op.

Video-instructies op Youtube.com

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Nao 't oetkoume vaan de film The Matrix Reloaded oontstoond eve 'n hype roond de knuip die 't karakter The Frenchman/The Merovingian gebruukde. Op Youtube is ouch 'n filmpke te zien wie die knuip gemaak kin weure:

Merovingian knuip

Gezègde

Emes biej de biend (sjieps) pakke – Nederlands: Iemand bij zijn kladden pakken, bij de kraag grijpen.

Trivia

In Europa loupe de sjuunse sjtraepe op 'n krevat meistal van de lènkersjouwer nao de rechterheup; in de Verenigde Sjtate is dat net angesjóm.
Wiele ZKH Prins Claus haet zien krevat op 8 december 1998 tiedes ein toesjpraok ter gelaegeheid van de oetreiking van de Prins Clauspries vergeleke mèt 'n sjlang die óm de hals gedrèjd is, wonao hae zien eige krevat losmaakde en op de gróndj goajde. Dees toesjpraak is bekend gewore ónger de naam Declaration of the Tie.
De sjripteikenaer Marten Toonder droog zien krevat op ein heël sjpeciaal meneer (Onassis-knuip), 'ne Windsor-knoup mèr dan zónger krónkel, zoa-es hae dat zelf neumde.
Ein gedich euver (o.a.) 'n sjtröp is van L.Th. Lehman, genaamp Voor uitwendig gebruik. De lètste sjtrofe:
Dassen zijn de dingen
die je kunt kiezen,
wat ook je maat is.
Leve de das, want
als er maar keus is,
dan is de das de
kroon op 't werk.
't Èngelsje "white tie" is 'n lètterlike vertaling van "witte das" mèr sjteit aevel veur rokkestuum.
Opmirkelik waas ouch dat de partiejleijer van de PvdA, de heër Wouter Bos biej de verkezinge in 2002 zien krevat aafdeeg. De jaore daoveur hèj hae es sjtaatssecretaris van Financiën altied 'n krevat gedrage.
Ómdat wurging meugelik is door te hèl aan allebei de oeteindje van de krevat te trèkke, is biej völ aopebaar functies - pelitie, perseneël in de börgerlóchvaart - de dkrevat mèt behulp van ein drökknuipke vasgemaak. Dit saort krevat wirt ouch waal 'n clipkrevat geneump.