Plinius d'r Owwere

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Plinius d'r Owwere

Gaius Plinius Secundus maior (Como, roond 23 nao Chr. - nabie Stabiae, 24 augustus 79), biegenaamd maior, d.i. d'r Owwere, ter oondersjèjjing van ziene gelieknamige naef Gaius Plinius Caecilius Secundus minor, waor 'ne Romeinse militair, lètterkundige en wetensjapper.

Biografische gegaeves

Plinius d'r Owwere waoërt gebaore in Como roond 23 nao Chr. en kieëm öm 't laeve in de buurt van Stabiae tiedens de oetbarsjting van d'r Vesuvius, óp 24 augustus 79.

Vör zieng ópleiding kieëm Plinius al vreug nao Rome. Es jónge officier deende e oonder Corbulo. Later waor e keizerlek procurator in versjillende gebiede (Germania, Gallia Narbonensis, Gallia Belgica en Africa) en ten sjlotte waoërt e, es vertroeweling en adviseur van keizer Vespasianus, commandaant van 't vlooteskader in Misenum in d'r baai van Napels.

Tiedens zie beroepslaeve oontwikkelde e ooch 'n groeëte literair bedrievigheed en lach e zich toe óp de sjtudie. E sjteet bekaand es 'ne belaeze maan mèt 'n universeel weetgierigheed, dae wènnig behoefte haat an sjlaop en hieël väöl loos en excerpeerde. Tiedens de lectuur van belangrieke waerke makde e aantekeninge oeëmèt e zelf naosjlaagwaerke samesjtèlde óp 't gebied van 't kreegswaeze, de historie, de grammatica, de retoriek en de natuurwetensjappe.

Plinius waoërt 't sjlachóffer van z'n ège wetensjappeleke belangsjtèlling en z'n plichsbetrachting: e kieëm öm dör versjtikking (e how astma) tiedens de oetbarsjting van d'r Vesuvius in 79 n.Chr., wie e zich nao de plaatsj van d'r raamp begaeve how, neet allèng öm waarnöminge te doeë, mae ooch mèt 't ow óp de evacuatie van geïsoleerde villabewuuëners. E voor van Misenum nao Pompei, mae dès sjtad haat e noeëts bereikt, want 't waor te duuster dör de esje van d'r vulkaan, dus voor e nao Stabiae. Dör d'r inlandige weend koes e neet mie voetvare en e is gesjtórve an de giftige gaze (zjwavel en kooldioxide) die óp häöm väöl mieë impact howwe dör z'n zjwakke lónge. De ömsjtandighede van ziene doeëd én van de oetbarsjting waoërte oetveurig besjraeve dör ziene naef Plinius d'r Jóngere.

Literair betekenis

Van de 160 collecties van oettrèksel die Plinius verzamelde, haant v'r noe nog de 77 die in d'r, an keizer Titus opgedrage, Naturalis Historia (in 2004 vertaald es De wereld), 'n encyclopedie die besjtóng oet 102 beuk, oeëvan d'r nog 37 van bewaard zeunt, zoonder väöl kritische zin samengesjtèld, oeëin 'n enorm massa feite is ópgenaome, över natuurwetensjappe, astronomie, geografie, antropologie, biologie, genaeskunde, mineralogie (en aansjletend daobie ooch belangrieke gegaeves över de toepassing in en de historie van de beeldende kunste). In boek XVI besjrieft e 't laand zoonder beum van de Chauken tösje de Noordzieë en de woude, oeë luuj óp terpe wónne en aeërd es braandsjtóf gebroeke en e sjrieft daomèt Nederlandse protohistorie

Plinius' taal is neet ech verzörgd, mae zie waerk is van groeëte waeërd es brón vör de kènnis över ziene tied. In ziene Naturalis Historia beschrieft Plinius ooch de later nao häöm geneumde Pliniusfontein in de buurt van de sjtad Tongere, die e wellicht haat lieëre kènne tiedens zie verblief in Gallia Belgica.

Externe links

• Plinius Maior över natuur, miensj, godsdeens en egentiedse probleme
• Plinius de Oudere, Countries that have no trees, Naturalis Historia book XVI
• Naturalis Historia, Latiense tekst.