Munt (einheid)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

'ne Munt, 'n munteinheid, 'n valuta, 'n devies of 'n wering zien versjèllende wäörd die gebruuk weure um de gellege betaolmoyen vaan e land oet te drökke. Bekinde veurbeelde zien d'n Euro, d'n Amerikaansen dollar, de Brits poond en de Japanse yen. Officieel munte vaan len zien opgenomme in d'n ISO 4217. 'ne Munt es einheid euverlap dèks mèt, mer is neet per se 'tzelfde es, 'ne materiële munt. Deelèste is meistes deil vaan 'n munteinheid mer speult dao meh 'ne bepaolde rol binne. Wie weerdevoller de transactie vaan 'n munteinheid is, wie groeter de kans tot dao breefgeld in plaotse vaan materiëel munte veur gebruuk weurt. Sinds de jaore 2010 weurt zelfs 't groetse gedeilte vaan de globaol transacties gepraktiseerd online, dus via immateriële moyens. 'n Munteinheid hoof dus neet ins materieel tasbaar te zien.

Historie

't Gebruke vaan 'ne munt um produkte en deenste te betaole is e rizzeltaot vaan de opkoms vaan handel. Me sjachelt al sinds 't Neolithicum (10.000-2000 v.Chr., indegend mèt de introductie vaan 't sjrif; iers veural in 't Midde-Ooste). Dao-in gong 't dèks via ruilhandel (beveurbeeld 't ruile vaan zoeväöl sjäöp tege zoeväöl keuj). Toch woort de munt al snel geïntroduceerd in deen tied in Mesopotamië en later in Egypte. Sjachele zou vaanaof de late Middeliewe in Europa ummertouw mie via munte gaon. Mer 't oonderhandele vaan produkte woort beveurbeeld in de Limbörgse 16e iew nog groetdeils gedoon boete de lokaol munteinhede um: munte oet Fraankfort, Breusel of Braobant woorte gemekelek geaccepteerd en de weerdeversjèlle tösse die munte stoond nog minder vas es dat allewijl 't geval is. Pas mèt de opkoms vaan de natiestaot in de 19e iew is dat laankzaom gaon veraandere, zien munte ummertouw exclusieve betaolmoyens veur len gewore en goof 't ummertouw dudelekere wisselkoerse tösse die munteinhede. In de allewijl sterk genationaliseerde wereld (dat wil zègke, in 'n wereld geregierd door soevereine natiestaote) weurt de monetair polletiek vaan 'ne munt doorgaons geleid door ei specifiek land. Sterker nog, vaan aajdser steit centraol in 't nationalisme tot de monetair polletiek 't belaangriekse machsinstrumint is vaan 'nen oonaofhaankeleke en soevereine natiestaot. Daomèt zien munteinhede allewijl dèks strik gesjeie vaan mekaar. In Japan kin me doorgaons neet mèt d'n Amerikaansen dollar betaole en, aandersum, zal me neet wiet komme in de VS mèt de Japanse yen. Allewijl is d'n euro eine vaan de wienege oetzoonderinge in 't globaol nationalistische valuta-beleid. D'n Euro is neet 't exclusief betaolmoyen vaan ei land mer vaan 'ne ganse gróp len; dat wèl zègke, 'n monetair unie: de len binne d'n Eurozone. Daoboete weurt d'n Euro ouch väölvöldeg in aander lidstaote vaan de Europese Unie en zelfs daoboete gebruuk.

Munt of valuta?

In de ikkenemie weurt nog wel 's e versjil gemaak tösse wat 'ne munt is en wat 'n valuta, devies of wering is. Boete de ikkenomische weitesjappe gief 't evels bekans noets zoe'n aofsjeiing en weure de wäörd es synonieme vaan mekaar gehanteerd. 'n Munteinheid is veural 'n reikeneinheid: e bedrief wat 5000 euro aon veurraoje heet en 40.000 yen op de baank, heet e kapitaol wat kin oetgeriekend weure es get mie es 5300 in de munteinheid Euro of mie es 653.000 in de munteinheid Yen (op force vaan de globaole koers op 28 miert 2021). Mer wat betröf valuta's heet 't bedrief strik genomme nog altied de aofgesjeie einhede in kapitaol: in Euro-valuta 5000 en in Yen-valuta 40.000. Strik genomme mage die twie valuta's neet weure opgetèld bemekaar mer maag me dat wel doen es zie weure oetgedrök in 'ne munt.