Kèrmes

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Kèrmes ies 'n jaorliks truukkièrend fiès in dörp of sjtad. 't Woord ies aafgeleid van kèrkmès, dat Heilige Mès in de kèrk beteikent. Dees mès weurt dan opgedrage es herinnering aan de wiejing en/of sjterfdaag van de petroanheilige van 'n kèrk. Dèks weurt kèrmes gehoute ter ière van Sacramentsdaag of nao de brónk.

Gesjiedenis

't Gebruuk geit truuk nao tempelwiejing van de Juudde of ouch nao 't leechfiès, dat in november vèlt en dat 8 daag doert. Bie de kerstening van de Germaanse bevolking woorte op las van paus Gregorius de Groate (ca 600), de heidense tempele (fana) óntruump. Vervolges woort d'r 'n altaor mèt 't gebeinte van 'ne martelaer in geplaats. Ziene sjterfdaag daag moos eder jaor gevierd weure.
In de katholieke kèrk woort 't fiès in de tied van Constantien de Groate gebrukelik, alhoewaal in sumpele opzat.
Aanvankelik waor kèr(k)mès de geleze Heilige Mès bie de inwiejing van 'n kèrk. Saer de 9e ièw ies 't ouch de herdinkingsdaag van de kèrkwiejing of de namesdaag van de petroanheilige. De jaorlikse, fièstelike herdinkingsmès woort aangevöld mèt 'n groat fiès. In nog later tied krieg de waereldlike viering sóms de euverhand. Op väöl plaatse haet kèrmes dan nieks miè te make mèt de oarsjprónkelike bedoeling. Neve de fièstelikhede woort ouch handel gedreve en rech gesjproke. Dat gebeurde meistal op 't kèrkhof. Um diverse rae ginge zoawaal katholieke kèrk es de sjtaat ziech verzètte tege dees al te väöl veurkómmende kèrmesse. In sómmige plaatse waal 7 kièr per jaor. In Limburg woorte in 1777 reigelsj aafgekóndigd door de Generaal Sjtate. Die hele in dat in de Leng van Overmaze alle kèrmesse op de 1e zóndig nao Sint Maarten (11 november) mooste weure gevierd. 't Fiès moch neet langer doere es 3 daag. Me neumde dit de Hollandse kèrmes.

Kèrmes

De meiste kèrmèsse zint de jaorlikse verjäördaag van de parochiesjtiechting bie de inwiejing van de de kèrk door de biesjop of op de namesdaag (sjterfdaag) van de petroanheilige van de parochiekèrk. De kèrmes besjteit oet twiè daag. De 1e daag, de zóndig, beginnend mèt de hoagmès, woanao de brónk oettrèk en 2e kèrmesdaag, de maondig. Gemeinlik höbbe de luuj (en de sjoale) dan vrie. In die twiè daag weurt van al georganiseerd tot volksvermaak: muziek en danse, de sjötterie sjuut de vogel aaf of lanceert kamersjeut. Wiejer weure fancy-fair en veursjtèllinge georganiseerd. Muziek kump van 'n drièjörgel. In later jaore sjteit 't plein vol mèt kèrmes-attracties. De bekèndste zint: drièjmeule, sjlingercarroussel, ruupsj, sjpoakhoes, boetsuitekes, sjeettent, tuike trèk-kraom, vösjkraom, sjloekkraom, vleegmesjienekes.

Zomerkèrmes en winterkèrmes

Dao ies sjpraoke van zomerkèrmes en winterkèrmes. Allein bie de zomerkèrmes trèk d'r 'n processie oet en sjtoon d'r kèrmesattracties.
Op wintermerte, kaersjmerte en ander festiviteite weurt waal dèks gebruuk gemaak van sómmige van dees attracties.

In hoes en gemeinsjap

De familie nuèdig familie van boete 't dörp oet. Dao weure vla's gebakke, kouw sjotel en bruèdsjes gemaak. In 'n wei weurt 'ne zjwiek ('ne houte dansvloer) gelag en dao op weurt gedanst. Later weurt 't danse nao patronate en groater café's verplaats. Tot in de jaore 50 van de 20e ièw waor kèrmes 't enigste fiès op 't dörp. Väöl pare lièrde ziech kènne bie dees gelegenhede.

Bónte kèrmes

't Woord kèrmes weurt ouch toegepas bie väöl drökte, kabaal en leve. 'ne Bónte kèrmes weurt bv. gezag es emes gekleid ies mèt allerlei bónte kleure bie-ein of es 'n interieur väöl bónte elemente bevat.

Trivia

Kèrmes in de hèl of de duvele höbbe kèrmes wilt zègke, dat 't regent en de zón sjient tegeliek.
Kèrmes zónder vla beteikent: ruzie höbbe of ze gepiezzeld ('n pak sjlaag) kriege.