Kouwe Oorlog
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Klummesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
‘t Begrip Kouwe Oorlog sjleet, breid genomme, op de periode 1945-1989. Dae oorlog waor koud omdat d’r ging direk contac waor tösje de twieë leng: de Sovjetunie en de VS. De Kouwe Oorlog werd eigelik oetgevochte via diplomatieke waeg of via anger leng zoeë es Duutsjland, Korea, Cuba en Vietnam. 't Ontstjong nao 't einde van de Twieëde Weltkreeg en is daomit ouch 'n centraal ontwikkeling van de Nao-oorlogse Tied.
Oorzake
[bewirk | brón bewèrke]D’r zunt twieë oorzake te numme die aan de basis sjtonge: 1. Sjtaatsinrichting: de Sovjetunie waor communistisch sinds de Oktoberrevolutie van 1917 en de VS hat sinds häör oprichting ’t kapitalisme hoeëg in ’t vaandel sjtaon. 2. Wederzijds wantrouwe, angs veur d’r angere.
Dat wederzijds wantrouwe waor zoeë sjterk dat ’t van invlood waor op alle betrikkinge tösje de VS en de Sovjetunie en daomit de communicatie sjterk bemujlikt werd. Dao kumt bie dat Stalin, d’r leider van de Sovjetunie tösje 1928-1953, neet ’t miëëst evenwichtige en betrouwbare figuur waor. Vanoet de Sovjetunie waor verder de angs veur (’t gebroek van) de atoombom die de VS waal hei in 1945 en de Sovjetunie (nog) neet. Dit versjil hou de wapenwedloop tösje de twieë leng tot gevolg.
Aanleidinge
[bewirk | brón bewèrke]Vuur ’t einde van de Twieëde Weltkreeg houwe de leiders van de drie mechtigste leng, Stalin, Churchill en Roosevelt/Truman, euverlegk geveurd in Jalta en Potsdam euver de verdeiling van Duutsjland nao d’r kreeg.
Toen ’t d’r echter op aa kaom, koste de Sovjetunie en de VS einanger neet genòg vertrouwe om de besjproke planne tot oetveur te bringe. Duutsjland werd opgedeild in 4 zônes en Berlien och. De situatie in Berlien zörgde al sjnel veur probleme en um zien macht te toeëne sjloot Stalin West-Berlien aaf van de rest. De Amerikanen begonne mit een luchtbrug om de Westberlieners van voodsel te veurzeen. Dizze blokkade doerde mèr ’n jaor (1948-1949), mèr ’t houw waal tot gevolg dat de verhoudinge nog sjlechter waerde. Dis blokkade weurt dan och gezeen es ’t begin van d’r Kouwe Oorlog.
Verloup
[bewirk | brón bewèrke]Nao de Blokkade van Berlien waor ’t duudelik dat d’r van enig vertrouwe tösje de Sovjetunie en de VS ging sjprake waor. Stalin waor daorum neet van plan toe te gaeve aan welk plan van de VS dan ouch. Wie d’r namelik democratische verkezinge in de oosteuropese léng werde gehouwe en ’t dudelik werd dat de communistische partieje ginge verleeze, greep Stalin in en holp euveral de communisten aan de mach.
NAVO/AFCENT
De VS ging op zeuk nao bondgenote um de oetbreiding van de VS taege te kenne houwe. Mit de financieël sjteun van de Marshall-hulp lökte ’t de VS och ’n militair bondgenootsjap te creëre in 1949 mit bienao alle Westeuropese leng: de Noord Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). Als reactie kaom de Sovjetunie in 1955 pas mit ’t Warschaupact. Um controle te houwe op de (oetbreidinge van de) Sovjetunie màkde de VS aafsjpraoke mit zoeveul mögelik leng um militaire bases te kenne plaatsje. ’t Hoofdkantoer (Headquarter) van dizze Allied Forces Central Europe (AFCENT) kaom in Broensem te ligke. Vanaaf Broensem waor ’t namelik mögelik mit ’n vleegtuug Oost-Duutsjland (de DDR) te haole. Vanoet de AFCENT zunt tiedes d’r burgeroorlog van ’t voormalige Joegoslavië (1992-1995) noch vleegtuge vertrokke nao militaire bases in Italië. Kroonprins Willem-Alexander sjient noch vertrokke te zeen vanoet Broensem.
Koreaanse Oorlog
Ein van de ieësjte echte conflicte tösje de Sovjetunie en de VS waor de Koreaanse Oorlog (1950-1953): ’t communistische Noord-Korea, onger leiding van Kim Il Sung, vool ’t democratische Zuud-Korea binne waodurch de Verenigde Naties, o.l.v. de VS, Zuud-Korea gingen sjteune. Oeteindelik kaom d’r waal ‘ne vrede tot sjtand, mèr Noord- en Zuud-Korea laeve bis noe nog officieel in oorlòg. Mieëj dan twieë miljoeën doeëje en twieëj verruïneerde leng waoren ’t gevolg.
Cubacrisis
Nao d’r doeëd van Stalin in 1953 waor ’t veur de res van de welt de vraog wie de Sovjetunie noe ging reagere mit Nikita Chroesjtsjov es leider. ’t Bloodig neersjlaon van de Hongaarse Opsjtand in 1956 makde ’n einde aan die speculaties. In 1962 werde de verhoudinge tösje de VS en de Sovjetunie nog ’n kier op sjerp gesjteld tiedens de Cubacrisis. Toen de Sovjetunie mit fregatte gelaje mit rakette op waeg waor nao Cuba heeld de ganze welt häöre aom in. ’t Waor de bedoeling van de Russen um op Cuba, dat sinds 1959 communistisch gewaore waor mit Fidel Castro aan de mach, rakette te stationere die groëte sjtae van de VS koste rake. Dat waor ’n veuroetzich woeë Amerika neet op zoot te wachte. Zelfs in Nederland waore de luu bezig mit hamstere omdat ze dachte dat de derde waereldoorlog op ’t punt sjtong um oet te braeke. Die angs waor sinds 1961 versjterkt durchdat de Russen mit Joeri Gagarin d’r ieësjte miensj in de ruimte gebrach houwe. Technologisch loog de Sovjetunie, toen nog, veur op Amerika. Gelukkig leep de Cubacrisis mit ‘ne sisser aaf. Ein van de gevolge waor dat de roeë lieng tösje Moskou en Washington werd aangelag, waodurch de presidenten direk mitein koste praote.
Berliense Moer
De roeë lieng kaom echter te laat um de boew van de Berliense Moer in 1961 taege te houwe. Um d’r vluchtelingesjtruim van luu oet Oost-Berlien nao West-Berlien taege te houwe leet Chroesjtsjov ’n moer bouwe dwaesj durch de sjtad. ’t Waor zelfs zoeë erg dat luu die ’s ochtends nao g'n werk gegange waore, ’s aoves neet mieë teruuk nao hoes koste. Tot aan de Val van de Moer in 1989 höbbe Oos-Berlieners geprobaerd aan de angere kant van de moer te komme. Soms mit succes, mer d’r zunt och mieë dan 100 doeëje gevalle.
Vietnamoorlog
’n Volgend deeptepunt in de relaties tösje de VS en de Sovjetunie voltrok zich in 1965 wanniej president Johnson besjlaote houw troepe te sjture nao Vietnam um Zuud-Vietnam te helpe taege de Vietcong en de invallen van Noord-Vietnam. D’r werd namelik aangenomme dat Noord-Vietnam gesjteund werd durch de Sovjetunie. De letste jaore is gebleke dat de Sovjetunie zich bienao neet bemeujd had mit Noord-Vietnam totdat de VS troepe ging sjture. De Vietnamoorlog werd ’n dieptepunt veur de VS die dachte waal effe mit dat ontwikkelingsland korte mette te kenne make. De VS had de modernste wapens ingezat, mer oeteindelik moste ze toegaeve dat de Vietcong neet te versjlaon waor op eige, diek bebösjt, terrein. De VS had mieë bomme laote valle op Vietnam dan ze d’r Twiede Weltkreeg gegoeëjd hei. Och ’t gebroek van napalm, wo de euverbekende foto van ’t verbrende maedje ’n veurbeeld is, zörgde neet veur de goodwill van de res van de welt. President Nixon besjlaot in 1969 tot truuktrekke van de troepe wat in 1973 oetmonde in de Pariese Akkoorde. Dat wilt neet zègke dat ’t toen aafgeloupe waor: in 1975 verovert Noord-Vietnam alsnog Zuid-Vietnam en weurt ’t vanaaf 1976 de Socialistische Republiek Vietnam, oftewel ’n communistisje sjtaat.
Nao Vietnam: de media
Hiël dizze oorlog is ’n nationaal traume veur de Amerikane gewaore en veural veur de veterane. Durch de media, die toesjtemming houw um euveral te filme in Vietnam, kreeg ’t thoesfront alling mer sjlechte berichte te huuëre en te zeen euver Vietnam waovan ’t Amerikaanse leger de sjöld kreeg. Neet gehiël onterech natuurlik. Toen de soldaote dus thoeskomme, sjtonge d’r ging fiëëste veur ze gepland, mer demonstraties en verwunsjinge. 't Feit dat de media vrie baan kreeg, houw 'n averechts effect op de VS: hun bedoeling waor namelik um aan de welt te laote zeen wie de machtige VS die kling, ongerontwikkelde Vietcong effe d'r onger zou kriege...mer dat lökte dus neet zoeë gemekkelik. Daonaeve waor de einige groeëte berichtgeving van dae oorlog van de Amerikaanse pers waodurch de welt de ravazje te zeen kreeg die de Amerikanen mit bommen en wapes aanrichte. De kreegs zelden d'r angere kant te zeen: de ellende die de Vietcong aanrichte;. De vrie, Amerikaanse media waor, mit anger wuert, de oorzaak dat de Amerikaanse bevolking zich taege dé oorlog kieërde.
Nao Vietnam kömt d’r ’n verendering in de verhoudinge tösje de VS en de Sovjetunie. Sommige historici ligke bie ’t einde van de Vietnamoorlog och ’t einde van de Kouwe Oorlog zoeë es dae d’r waor. D’r gebure natuurlik noch allerlei dinger in de jaore zeventig en tachtig, mer dat sjteit eigelik neet in vergelieking mit de periode 1945-1973.
In 1981 kömt in Amerika president Reagan aan de mach. In Amerika zelf wurt hae nog ummer op heng gedrage, in de res van de welt minder. Naeve allerlei vraem ideeë van ‘m, waor eine ‘t Project Starwars: 'n raketaafwaersjild um zich te besjerme taege rakette van o.a. de Sovjetunie. Dit plan kaom in ‘ne tied wao de Sovjetunie bienao failliet waor. ’t Zörgde dan och neet veur een verbaeterde versjtandhouding. Gelukkig is ’t plan neet doorgegange. Wie dan in 1985 Michail Gorbatsjov in de Sovjetunie aan de mach kaom, versoepelde de verhouding mit de VS. Gorbatsjov wis dat de Sovjetunie op zieng letste bein leep en hae waol dao get aan doeën. Hae wis dat vashouwe aan de planeconomie zoeé es die in de Sovjetunie sinds de jaore twintig van de 20e iew vorm hei gekrege, ging optie mieë waor. Belangriek waor dat Gorbatsjov gezag hei dat hae ging legers zou sjture nao Oost-Europa es de communistische [partie|partieje]] zouwe valle en d’r democratische verkezinge gehouwe werde.
1989
In ’t jaor 1989 hou Gorbatsjov de meugelikheid te bewieze wat hae gezag hou en dat deeg hae och. Bie verkezinge in Polen wert ’n democratische regering gevormd en de grenze tösje de Oostblokleng werde ópe gesjteld. Wie dan in november de Berliense Moer vool en verenderinge neet taege te houwe waore, greep Gorbatsjov neet in wat ’t einde beteikende van mieë dan 40 jaor ongerdrukking durch de communiste in Oos-Europa en ’t einde van de Sovjetunie.