Gerlachuskèrk
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Houtems. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De hudige parochiekèrk van Houtem-St. Gerlach, gewiejd aan de heilige Gerlachus, is geboewd tösje 1720-1728 es kloasterkèrk, behuèrend bie de proosdie van de zustersj Norbertinesse. 't Waor eigelik 'n sjtif veur adellike dames. De kèrk is geboewd op de plek van 'n ouwer exemplaar, dat waarsjienlik in de aorloge van de 16e en 17e ièw zjwoar te lieje zal höbbe gehad. Ze is opgetrokke in Maaslandse baroksjtiel. De moere zint van road geverfde baksjtein mèt mergelsjteine decoraties en ornamente. In 'n moernis in de gaevel onder d'n taore sjteit 'n beeld van de heilige Gerlachus. In deze gaevel bevinge zich 'n aantal sjpeklaoge. De tore is geseerd mèt 'n un woa-op 'n kruus en 'ne haan. In 1881 zint de moere wit gesjilderd gewaes. De architect waor waarsjienlik Laurenz Mefferdatis.'t Interieur is laatbarok-rococo.
De zaalkèrk, 43m lank, 11.40 breid en 15.50 hoag, is onderdeil van 't landgood-complex Château Sint-Gerlach.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In 't jaor 1786 waore de zustersj oet 't kloaster weggetrokke. De kèrk laog van toen aaf laeg. In 1794, in de Franse tied, kreeg 't geboew de functie van legerhospitaal en paerdsjtal. De Franse verkochte de kloastergeboewe aan Mathias Sleijpen. Hae ging wone in de weuning van de proos. Es in 1808 't gans complex eigendom weurt van dochter Maria Sleijpen, getrouwd mèt Jan Schoenmaeckers, weurt in de akte van 30 augustus 1808 de kloasterkèrk gesjónke aan de gemeinte Houtem, onder veurwaarde dat 't geboew allein es katholieke kèrk deens zal doon. Pesjtoar Hermans van de ouw parochie van Houtem mèt de Martinuskèrk in Vroenhof, maak de euversjtap nao dees nuuj parochiekèrk. Es in 1841 de kèrk wir es zoadanig in gebruuk is, gaeve de zustersj twiè relikwieë van Gerlach aan de parochie. De res van de relikwieë blieve in 't kloaster van de Karthuizers in Remung. In 1903 zal de gemeinte de kèrk aan de parochie euvergedrage.
In de twiède waereldaorlog waere de klokke door de Pruusje gesjtaole. 't Zal tot 1948 doere veurdat 'r in de tore wir twiè klokke hange. In 1979 zal de lètste bewoner van 't kesjtièl (Château Sint-Gerlach) alle geboewe vermake aan 't kèrkbesjtuur.
Barok-rococo-interieur
[bewirk | brón bewèrke]'t Einbeukig interieur lièt 'n ritmische verdeiling zeen gevörmp door pilastersj mèt rococomotieve en Corintische kapitele. Dao tösje bevinge zich moersjilderinge en fresco's oet 't laeve van Gerlachus. Baove-euver löp 'n kroanlies, die de basis vörmp van 'n tongewelf. 't Interieur is 'ne mix van architectuur en sjienarchitectuur (trompe l'oeul), mèt religieus sjilderinge opgeseerd mèt blómme en ingelkes.
In 1783 kump d'r midde in de kèrk 'n praolgraaf mèt barokaltaor van Gerlachus te sjtoon. Rech daobaove sjilderde Schöpf de tenhemelopnumming van Gerlachus. 't Kèrkgeboew weurt gezeen es ein gehièl mèt dit tafereel en is 'n typische barokuting van "gesamtkunstwerk".
Baovenop deze barokke tombe lik e laevesgroat beeld van de heilige. Onderin is 'n eupening woa-in gewiejd zand lik, wat boere mètnaome ter besjerming van hun viè. De sjtoffelik reste van Gerlach zint neet in dit praolgraaf. De kop van Gerlach bevingk zich in 'n zilvere buste en de ander relieke van häöm zitte saer 2008 in 'n klein, nuuj sjrien, dat naeve 't praolgraaf sjteit.
't Kèrkörgel, geboewd door Adam Bivignat, sjtamp oet 1784.
Van begin 19e ièw dateert d'n hoofaltaor mèt 'n middegedeilte, de houte expositietroan, oet 1903, mèt 't Apocalytisch lam, 'ne pelikaan dae zien jonge voort mèt zien eige blood (verwiezing nao de kruusdoad van Christus) en daobove 't alleszeend oug. Gans baovenop sjteit 'ne waereldbol mèt 'n sjlang (beeld van 't koad) mèt dao-op 't kruus van de euverwinning. 'n Aantal ingele versere d'n altaor. In de hoag vènstere zit blank glaas-in-load mèt geometrische motieve.
De communiebank is oet begin 18e ièw. Twiè gedrièjde, houte wenteltrappe sjtamme oet 1810. De kristalle luchter ouch oet begin 19e ièw. De praeksjtool is vernuujd in 1904 en beechsjteul in 1905. Ze höbbe barokmotieve. De gedecoreerde granitovloere woorte in 1917 gelag door Jos Lizier.
Fresco's en moersjilderinge
[bewirk | brón bewèrke]In 1751, in de tied van de laatbarok en rococo, besjilderde de Duutsje sjilder Johann Adam Schöpf plafon en moere mèt kleurige fresco's.
In 1808 is 'n gedeilte van 't gewelf ingesjtort euver 'n lengde van 5 traveë. Dit gedeilte is toen, in olieverf, äövergesjilderd door de Mestreechse sjilder Hermans. Hae beelde de tenhemelopnumming van Maria oet, op de plaats woa die van Gerlachus gesjtange hou.
Op de moere van 't sjaep zint door Schöpf 10 taferele oet 't laeve van Gerlachus oetgebeeld. De sjilderinge höbbe väöl te lieje gehad in de Fransen tied. In 1872 lièt Petrus Regout de kèrk restaurere en daobie de baroksjilderinge euversjildere door Stroucken en van Dijck in de thematiek van daen tied: somber en zjwoar. Baove de ingank hingk 'n sjilderie oet 1873 mèt Regout es onderwerp. In 1897 zint ouch nog drie groate panele op dook gesjilderd door H. Bröcker oet Den Haag, ter vervanging van drie besjadigde moersjilderinge.
Restauraties van de fresco's vonge plaats in 1965 (vaszètte van 't plaosterwerk en fresco's mèt 5000 kopere pleetsjes mèt bolkopsjroeve, 1970 en 1978 ('t weghaole van de meiste euversjilderinge behalve die van Hermans), 1988 en 2008 ('t weghaole van de sjroeve en complete restauratie van de fresco's op 't gewelf).
Onderwerpe en thema's
[bewirk | brón bewèrke]- Op de moere van 't preesterkoar: achter d'n altaor: Abrahams offer (Schöpf); Aanbaejing van 't Christuskind door Schöpf en 'n Annunciatie door 'ne anonieme sjilder.
- Op de moere van 't sjaep:
- Aanbaejing van de driekeuninge (Schöpf)
- 't Laeve van Gerlachus (10 taferele) (Schöpf)
- Bekièring van Gerlachus (Schöpf)
- Aankoms van Gerlachus in Jeruzalem (Schöpf)
- Gerlachus bie Paus Eugenius III (Schöpf)
- Gerlachus verlièt de waereld (Schöpf)
- Gerlachus es kloezenaer (Schöpf)
- Gerlachus praek, op dook, (Bröcker) 1897
- Gerlachus geuf aan de erm luuj, op dook (Bröcker) 1897
- Gerlachus bekoord door d'n duvel, dook (Bröcker) 1897
- God verandert 't water van de bron in wien (Schöpf)
- Doad van Gerlachus (Schöpf)
- achterin de kèrk, bie d'n ingank:
- Annunciatie (anoniem)
- Petrus en Regout, dook (Stroucken) 1873
- Martinus en de bedelaer, dook, 1786.
- Op 't gewelf:
van Schöpf:
- Waopes van de proos Van Pelt en Isabella van Ravenschot
- Ingel mèt ram
- Putti en sjelpmotief in koarsjleting
- Ingel mèt zeve-ermige kandelaer
- Christus hemelvaart (Hermans)
- God de Vader (Hermans)
- De Heilige Geis es 'n doef (Hermans)
- Maria hemelvaart (Hermans)
- Mantelsjlip van Gerlachusfiguur (?)
- Res van Schöpfs Mariafiguur oet de ièrsjte hemelvaartscene
- God de Zoon mèt kruus en krans
- Res van God de Vaderfiguur mèt scepter en ingele
- Groep van 6 ingele in de wolke
- Groep ingele in de hemel
- H. Augustinus, kèrkvader
- H. Hieronymus, kèrkvader
- De drie keuninge
- H. Joris
- H. Petrus
- Mozes
- Aaron
- Noë
- Esther en Judith
- Keuning David
- Personificatie van de deugde: Leefde, houp, gelouf en sjterkde
- Twiè ingele op volute
- Ingele mèt symbole, driehook mèt passer?
- Fakkel (goddelike waakzaamheid)
- Alzeend oug (goddelike voorzienigheid)
- Zuul (goddelike sjtandvastigheid)
- Scepter mèt oug (goddelike voorzienigheid)
- Brennend hart (goddelike leefde)
- Sjpegel mèt oug
- Op 't oksaal:
- Waope kloaster St. Gerlach en chronogram 1751
- 't Lètste aordeil (Schöpf)
- 6 Waopes van adellike zustersj, die in 1751 in 't kloaster verbleve (Schöpf)
Monument
[bewirk | brón bewèrke]De barokkèrk, es enigste in Nederland mèt 'n totale besjildering van fresco's, 'n "gesamtkunstwerk", huèrt bie de Top 100 van de Nederlandse Unesco-monumente.
brón: o.a. De kerk van de heilige Gerlachus, Jan Notten,P.A.M Mertens, P.M. le Blanc, H.J.J. Kurvers, 1989