Ierste Kamer
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Ierste Kamer, in 't Nederlands voloet Eerste Kamer der Staten-Generaal, oonofficieel Senaot geneump, vörmp same mèt de Twiede Kamer de Staote-Generaol, 't Nederlands parlemint. Häör functie is te verglieke mèt de Belzje Senaot, 't Brits Hoegerhoes en d'n Duitse Boondsraod. Anders es de Twiede Kamer weurt de Ierste Kamer indirek gekoze.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In 1814, nao de Franse bezètting, woort de Staote-Generaol obbenuist opgeriech, meh mèt ander take es in d'n tied vaan de Republiek. Vaanaof 1815 weurt ze, nao boetelands veurbeeld, in twie kamers verdeild. De Twiede Kamer, mèt 110 leie, weurt door de Provinciaal Staote gekoze, de Ierste Kamer, mèt 55 leie, weurt door de Keuning beneump. Ze deent oonder mie um beslute boe de keuning 't neet mèt eins is tege te hawwe.
Nao de hervörminge in 't revolutiejaor 1848 weurt 't systeem veranderd. Vaanaof deen tied weurt de Twiede Kamer direk gekoze en de Ierste Kamer door de leie vaan de Provinciaol Staote. 't Aontal ingezetene geit umlieg nao 50. Sins 1956 zien dat 'rs 75. Tot 1983 zaote de leie vaan de Ierste Kamer zes jaor. Um de drei jaor stumde de Staoteleie veur de helf vaan de Kamer. Sinsdeen weurt de Ierste Kamer um de veer jaor gekoze, ederskier es Staoteverkezinge zien gewees.
De Ierste Kamer heet nog altied zitting in d'n aajdbouw aon d'n Haagse Binnenhoof.
Dèks höbbe politici gestèld tot de Ierste Kamer euverbojeg is en aofgesjaf kin weure. Allewel tot heiveur al veur d'n oorlog stumme opgónge gief 't de lèsten tied väöl veural kleinder partije die dat wèlle. Vaan de noe zittende poltieke partije zien dat GroenLinks, de SP, de PVV en D66.
Mach en bevooghede
[bewirk | brón bewèrke]De Ierste Kamer is neet zoe mechteg es de Twiede Kamer. 't Veurnaomste versjèl is tot de Ierste Kamer gein ingedeende wètte kin verandere en zeker gein nui wètte kint indene. De Ierste Kamer kin allein wètte aonnumme of verwerpe. 't Geit daan um wètte die in de Twiede Kamer al zien goodgekäörd.
De Ierste Kamer heet ouch väöl bevooghede die de Twiede Kamer ouch kint, meh ze maak dao väöl minder gebruuk vaan. De Ierste Kamer heet 't rech op informatie, dat wèlt zègke de leie kinne kamervraoge stèlle (meh allein sjriftelek), en tot me e debat mèt 'ne minister kin aonvraoge en moties in kin dene (interpellatierech). De Ierste Kamer heet daomèt ouch 't rech um 'n Parlemintaire Enquête te beginne (al heet ze dat nog noets gedoon) en moot 't budget vaan 'n regering good- of aofkäöre.
Verkezing
[bewirk | brón bewèrke]De Ierste Kamer weurt, wie bove gezag, indirek gekoze. Es de Provinciaol Staote geïnstalleerd zien kin begós weure mèt de verkezing. Neet edere stum vaan eder staotelid weeg eve zwoer. De stumming weurt gewoge nao de bevolking vaan 'n provincie. 'ne Stum vaan e staotelid oet Zuid-Holland weeg dus zwoerder es ein oet Flevoland.
Samestèlling
[bewirk | brón bewèrke]De verdeiling in de Ierste Kamer is es volg:
| Partij | 2023 | 2019 | 2015 | 2011 | 2007 | 2003 | 1999 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| BBB | 16 | ||||||
| VVD | 10 | 12 | 13 | 16 | 14 | 15 | 19 |
| GL | 7 | 8 | 4 | 5 | 4 | 5 | 8 |
| PvdA | 7 | 6 | 8 | 14 | 14 | 19 | 15 |
| CDA | 6 | 9 | 12 | 11 | 21 | 23 | 20 |
| D66 | 5 | 7 | 10 | 5 | 2 | 3 | 4 |
| PVV | 4 | 5 | 9 | 10 | |||
| PvdD | 3 | 3 | 2 | 1 | 1 | ||
| SP | 3 | 4 | 9 | 8 | 12 | 4 | 2 |
| CU | 3 | 4 | 3 | 2 | 4 | 2 | 4 |
| JA21 | 3 | ||||||
| SGP | 2 | 2 | 2 | 1 | 2 | 2 | 2 |
| FVD | 2 | 12 | |||||
| Volt | 2 | ||||||
| 50+ | 1 | 2 | 2 | 1 | |||
| OPNL / OSF | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |
| LPF | 1 | ||||||
| Totaal | 75 | 75 | 75 | 75 | 75 | 75 | 75 |
Veurzitters
[bewirk | brón bewèrke]- Jan Anthonie Bruijn (VVD), sinds 2 juli 2019
- Ankie Broekers-Knol (VVD), 2013–2019
- Fred de Graaf (VVD), 2011–2013
- René van der Linden (CDA), 2009–2011 (Limburger)
- Yvonne Timmerman-Buck (CDA), 2003–2009 (Limburgse)
- Gerrit Braks (CDA), 2001–2003
- Frits Korthals Altes (VVD), 1997–2001