Pieël
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Venloos. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Pieël is 'n gooddeils aafgegrave hoeëgveengebeed op de grens van Braobant en Limburg. 't Veengebeed strekde zich oet van Naer- en Euverpelt in 't zuje wies Grave in 't naorde. Laevend hoeëgveen vind me nog op de provinciegrens. 't Groeëtste euvergebleve veengebeed leet saer 1993 binne de grenze van 't Nationaal Park de Groeëte Pieël, doeënbeej Zomere, Mael en D'Oospel. Tösse Deurne en Amerika guuef 't ouk nog euverbliefsele van dit alde, oeëts zoeë oetgestrekde landschap.
Ouk op Echter grónd te zuje van Mofert laag vreuger e zómpgebeed mit de naam "de Pieël". Verder leet in Maerem de Pieëlberg.
Etymologie
[bewirk | brón bewèrke]De naam Pieël geit waarschienlik truuk op 't Aldgermaanse waord *pitha, waat zómp beteikent en vanaaf d'n 12en ieëw ónder ander waar gedocumenteerd as Pedele. Me dink det dae naam is samegesteld oet *pitha en 't achterveugsel *lo (aope plaats in 't bós), maar dao-euver besteit geine consensus.[1]
Óntstaon
[bewirk | brón bewèrke]'t Hoeëgveen is óntstaon op 'n zanderige vlakde. 't Meiste veen bevónd zich op de Pieëlhors en loog daodoor get hoeëger as 't umringende gebied. Heej guuef 't plaatselik óndoordringbaar kleilaoge, waodoor raegenwater neet door d'n baojem nao 't gróndwater kint zakke. Zoeë kump aafgestorve plantematterjaal ónder zoorstoferm water terech, wao 't neet good vertaert en waodoor zich veen kint vörme. 't Veenpakket is heej veural opgebouwd oet maetersdiekke laoge veenmos. Door de ieëwe haer waas dit zómpgebeed dan ouk klamp toegankelik. Heej en dao kós me de Pieël doorkruse. Zoeë goof 't ter huuegte van Deurne 'n waegske, van wao-oet me vaerder nao Venlo en Remund kós reize. Mael óntstónd op 'ne lieëge zandrök en um Venraoj te berieke, meus me 't veen euverstaeke beej Milhaeze.
Cultuur
[bewirk | brón bewèrke]Euver dit mysterieus veengebeed óntstónde dan ouk verschillende sages en volksverhaole. Wao 't zómp goof, waas 't dök gevierlik. Neet zelde woorte verhaole verteld euver abrup verdwene pajer en typisch veur de streek zien sages euver dwaalleechskes, meistal de zeelkes van óngeduipde kinder die einzame reizigers de zómp in lokde. Sommige verhaole bevatte 'ne kern van historische feite en soms höbbe zeej zelfs betrekking op good gedocumenteerde gebeurtenisse en de ermooj in de streek. Zoeë vónd 'ne veenarbeider in 1910 doeënbeej Helenaveen 'ne golden helm oet de Romeinsen tied. D'n törfstaeker kreeg de helf van de waerde van 't objek en wie hae 't aan Jan Truien, de börgemeister van 't dörp, leet zeen, zag Truien: "Jao, ik bin riek, aevel dich bis nog vuuel rieker."
Christiaan Hesen, Toon van Els en Gerardus Kivits ware markante figure oet de Pieël. D'n Amerikaansen band Rowwen Hèze is nao Hesen verneump. De Peel in brand is ein van de populairste nömmers van daen band.
Geschiedenis
[bewirk | brón bewèrke]Al saer de vreuge middelieëwe woorte klein wievuuelhede törf gewónne in de Pieël. Dit waas aanvankelik bestömp veur eige gebroek as brandstof en ouk veur de verkoup op de mert. Documente oet de twieëde helf van de 17e ieëw tuine aan det 't doe al reglemente goof veur de törfstaekerie ordentelik te doon verloupe. Wie de Industriële Revolutie ouk in Nederland begin 19e ieëw voot aan de grónd kreeg, steeg de vraog nao törf veur de produksie van briekke. In 1853 woorte de veenkolonië Griendsveen en Helenaveen gestich en kanale gegrave veur d'n törf of 't törfstruisel aaf te veure. Al aan de veuraovend van d'n Iersten Waereldoorlog raakde de struiseltörfveurrade oetgepöt. Me meus weer euverschakele nao de produksie van brandstoftörf, maar in daen tied woort steinkool populair. Door d'n Twieëde Waereldoorlog en de nuuedige wederopbouw waas aeve sprake van 'n oplaeving. In 1984 kwaam veurgood 'n ind aan de vervening van de Pieël.
Wao 't land woort óntgonne, óntstónde verschillende dörpe, zoeë ouk in de Limburgse Pieël:
- De Grashook, gemeinte Piel en Maas
- Griendsveen, gemeinte Haors aan de Maas
- De Pieël, gemeinte Haors aan de Maas
- Ysselsteyn, gemeinte Venraoj
- De Vredepieël, gemeinte Venraoj
Twieëde Waereldoorlog
[bewirk | brón bewèrke]De Pieël-Raamstelling waas 'n verdedigingslinie die in 1939 woort aangelag en al op 10 mei 1940, d'n iersten oorlogsdaag, is gevalle. 't Pieël- of Defensiekanaal tösse Griendsveen en de Raam beej Mill vörmde 't hert van de linie. In det dörp goof 't ouk nog d'n anderen daag zwaor gevechte. In 't naojaor van 1944 kierde d'n oorlog in alle haevigheid truuk. Nao de mislökking van Operation Market Garden in september waas Overloon (Loën) 't striedteniel van zwaor gevechte: beej de Slaag um Overloon (Operation Aintree) kwame mier as twieëdoezend luuj um 't laeve. Ouk in Mael bleek de Prusische taegestand groeëter as verwach.
In det tiedsbestek woort 'n aantal Pieëldörpe opgeschrik door kerkrazzia's.
Taal
[bewirk | brón bewèrke]De Pieël vörmde ieëwelank de scheidslien tösse einerzieds 't Braobants en anderzieds 't Kleverlands en 't Limburgs. De dialekgrens velt gooddeils same mit de provinciegrens en löp ten naorde van Venraoj vaerder euver de linie ijs/ies en houde/halde. Griendsveen is 't insigste dörp in Limburg wao me 'n zuver Braobants dialek kalt. 't Maels is 'n karakteristiek Limburgs-Braobants euverganksdialek en ouk in Naer- en Euverpelt is d'n invlood van 't Braobants huurbaar. De scheiing tösse 't Limburgs en 't Kleverlands is minder scherp.