Zuid-Bevelands
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Zuid-Bevelands is 't Ziews dialek vaan 't veurmaoleg eiland Zuid-Beveland in de provincie Zieland. 't Is ein vaan de groetste dialekte nao aontal sprekers. In de volksmoond weurt 't dialek dèks gewoen Bevelands geneump, al zal dat gemekelek veur verwarring zörge mèt 't Noord-Bevelands.
Historie en wijer indeiling[bewirk | brón bewèrke]
't Zuid-Bevelands vörmp same mèt 't Walchers 't Zuid-Ziews. In vergelieking mèt zie zöster is 't väöl minder mèt 't Hollands in contak getrooje. Dat kump umtot Zuid-Beveland väöl minder mètdeeg aon d'n internationaolen handel. Zoewel in 't ooste es in 't weste vaan 't eiland kóste ziech unieke tongvalle oontwikkele mèt kinmerke die nörges aanders op de Ziewse eilen veurkoume.
De veurnaomste verdeiling in 't Zuid-Bevelands is die tösse oos en wes. De dialekte oet 't weste versjèlle ouch weer oonderein. Ierstens gief 't de stadstaol vaan Goes, die get börgerleker is en 'n aontal typisch Bevelandse innovaties neet deilt. In de Zak vaan Zuid-Beveland, d'n oetluiper nao 't zuie deen 't eiland dao kint, weure de dialekte dèks nog get oonverstoonbaarder veur aander Ziewe. In 't noordweste vaan 't eiland vèlt dat wijer get mèt. Wolphaartsdijk, vreuger 'n apaart eiland, heet nog 'n aofwiekend dialek.[1] Nieuwdorp en Lewedorp evels zien pas in de negentienden resp. twintegsten iew gestiech en vertuine gein wezeleke versjèlle mèt de dialekte oet de Zak.
Kinmerke[bewirk | brón bewèrke]
Klaanklier[bewirk | brón bewèrke]
De Ziewse klaank ae [ɛː] oet Middelnederlands ae kump op Zuid-Beveland allein in Goes veur. Euveral aanders slut me dee klaank nog wijer, tot [ɪː].[2] 't Woordenboek der Zeeuwsche Dialecten spelt deze klaank es î, 't blaad Noe es aè.[3] De klaank kin liekene op of zelfs samevalle mèt de sjerplang ee (gespeld êê daan wel eê). In väöl dörper weurt de klaank dèks nog verkort: mikke 'make'.
't Ingweoons of domineert op Zuid-Beveland. Allein in Goes kin me daoneve 't binnelands en standaardtaoleg af hure.[4]
De korte a veur 'n -l weurt in 't weste vaan 't eiland gerund tot 'n korte o: volle. Vaanaof Wemeldinge en Kapelle (mèt inbegrip vaan die dörper) blijf de oersprunkeleke klaank evels behawwe: valle.
De sjerplang oo heet twie realisaties. Veur 'nen dentaol is 't ummer 'nen twieklaank: doôd. In 't ooste vaan 't eiland is dit ouch in aander posities veur, meh in 't weste kump daoneve nog 'n haafope gerunde achterklinker veur: boôm of boam.[5]
De oersprunkeleke korte o weurt geslote tot oe in e woord wie joenk. Dit gebäört op Zuid-Beveland evels neet consequent veur edere velaire nasaol.[6]
Typisch veur de oosteleke dialekte is de lèttergreepdragende nasaol, wat inhèlt tot me d'n oetgaank -en 'inslik': maèken klink wie maèkng, bluven wie bluuvm. Dit kump algemein veur in Ziews-, Wes- en Oos-Vlaondere meh is op de Ziewse eilen beperk tot dit gebeed.[7]
Wie algemein op de Ziewse eilen vèlt ouch hei de -r- oet veur 'n -s: kes 'keers'. In Goes gebäört dit evels neet consequent (e kinmerk vaan 't börgerlek Ziews).[8]
Grammair[bewirk | brón bewèrke]
't Voltoejd deilwoord weurt op gans 't eiland gemaak mèt de prefix e-.[9]
In 't ooste vaan 't eiland weurt gei versjèl gemaak tösse de twie infinitieve: Je moe komm’n a’k ’t zegge![10]
In 't Ziews vèlt algemein de -t in werkwoordsvörm oet wienie 'ne consonant drop volg.[11] Op Zuid-Beveland kin me dat volgens sommege ouch op aander posities hure, zoetot me in de verveuging 'n einheidsinkelvoud krijg.[12]
Vocabulair[bewirk | brón bewèrke]
't Vocabulair vaan de Zuid-Bevelandse dialekte versjèlt merkbaar vaan aander soorte Ziews. Me huurt hei beveurbeeld aerebezem veur 'erebeis' (tegeneuver Walchers frinze).[13] Ouch typisch Zuid-Bevelands is 't woord petaote veur 'eereppel' (op Walcheren: aer(e)pel).[14]
Dialekbehaajd[bewirk | brón bewèrke]
In de stad Goes is 't gebruuk vaan 't dialek beperk tot bepaolde laoge vaan de otochtoon bevolking. Op 't platteland heet 't Ziews nog 'n väöl groeter positie. Echte oetsjeters nao bove heet 't neet en bij de joongere is 't dujelek in oonbruuk aon 't rake, meh me kin de dörpsdialekte nog algemein hure.
Cultivatie[bewirk | brón bewèrke]
Zuid-Beveland, en dan veural 't weste, is 'n ech brandpunt vaan dialekactiviteit. In Ellewoutsdijk steit 't 'Kerkje van Ellesdiek', boe mèt regelmaot cultureel activiteite weure gehawwe, bij veurkäör in 't Ziews.[15] Oet de krink vaan dit kèrkske kaome Biebelvertaolinge voort vaan 't Hoegleed[16] en de Revelatie.[17] Wijer religieus vertaolinge (neet allein vaan de Biebel) koume vaan 'Quidam' ('t book Job, 't (apocrief) Evangelie vaan Thomas, stökker oet de Koran, tekste vaan Roemi). 'n Wijer Biebelvertaoling versjeen in 2004, wie 'n werkgróp 't Marcusevangelie vertaolde.[18] Neve de Biebel weurt ouch jäögliteratuur vertaold. Hei-op heet ziech de lèste jaore Engel Reinhoudt oet Wolphaartsdijk touwgelag, dee vertaolinge oetbrach vaan Nijntje, Boer Boris en Kikker (vaan Max Velthuys).
Ouch meziek in 't dialek weurt hei väöl gemaak. Bei Cok oet Kruiningen brach al kort nao d'n Oorlog mèt zie cabarètduo leedsjes in 't Ziews. Nao zie pensioen pakde heer deen hobby weer op.[19] D'n al geneumden Engel Reinhoudt maakde vaan de jaore 1970 tot zienen doed in 2020 meziek in zien moojertaol.[20] 'nen Andere veteraon is Peter Dieleman oet Wilhelminadorp (neet te verwarre mèt de bekindere Broeder Dieleman oet Ziews-Vlaondere).[21] Provinciaol bekindheid kreeg Surrender, 'ne boererockband nao 't veurbeeld vaan Normaal.[22] Lendelek de bekindste muzikant in 't Zuid-Bevelands is Katinka Polderman oet 's-Heer Abtskerke, die neve häör Nederlandstaoleg werk ouch leedsjes in 't Ziews maak.[23] Nog väöl aander zengers en bandsjes zien of waore mèt minder succes actief.
Rifferenties[bewirk | brón bewèrke]
- ↑ Lo van Driel, Taal in stad en land: Zeeuws. Sdu Uitgevers, D'n Haag, 2004: p. 30
- ↑ Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse dialecten. Van Velzen, Krabbendijke, ¹⁰1998: kaart I
- ↑ de Zeêuwse Taelsite - Zeêuwse Schriefwiezer
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart IV
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart IX, X
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XI
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 609
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XV
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 257
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. x
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: pp. 963-4
- ↑ Ton Goeman, "De Presensvervoeging in de dialecten van Nederland" in T-deletie in de Nederlandse dialecten.
- ↑ De Zeêuwse Taelsite - Over 't Zeeuws
- ↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 708
- ↑ 't Kerkje van Ellesdiek
- ↑ Vertaalgroep Stichting 't Kerkje van Ellesdiek, Waèr a 't arte vol van is... Salomo z'n moôiste lied. Uitgeverij Het Paar van Troje, Goes, 2008
- ↑ Vertaalgroep Stichting 't Kerkje van Ellesdiek, De Biebel in 't Zeêuws: Openbarieng in beeld. Uitgeverij Het Paard van Troje, Goes, 2018
- ↑ Diverse oteurs, ’k Za je dát vertelle... De biebel in ’t Zeeuws. Ruth, Jona, Marcus. De Koperen Tuin, Goes, 2004
- ↑ Streektaalzang.nl - Bei Cok
- ↑ Streektaalzang.nl - Engel Reinhoudt
- ↑ Streektaalzang.nl - Peter Dieleman
- ↑ Streektaalzang.nl - Surrender
- ↑ Streektaalzang.nl - Katinka Polderman
Extern links[bewirk | brón bewèrke]
- De parabel vaan de Verlore Zoon in 't dialek vaan Noordoos-Zuid-Beveland (Wemeldinge, Kattendijke en Yerseke)
- De parabel vaan de Verlore Zoon in 't dialek vaan Oos-Zuid-Beveland
- De parabel vaan de Verlore Zoon in 't dialek vaan 'Zuid-Beveland' (dinkelek 't weste)