Vulkaansoetbersing
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Sjieëmatische waergaaf van 'n oetbersing |
|---|
|
'n Vulkaansoetbersing of eruptie is de bekanjste vorm van vulkanisme. Daobie maak de magmakamer van 'ne vulkaan zich op min of mieë verinnewerendje wies laeg of kump de magma door spleten en breuke rechstreeks dore aerdmantjel haer op dore gróndj haer.
d'n Oearzaak van dit fenomeen ligk op 'n deepdje van zoeaget 100 km ónger 't aerdoppervlaak, wo de temperatuur tösse de 1000 toet 1300 °C ligk. De smultjendje stein dao zètten oet wodoor magmakamers óntstaon. 't Gaas waat hiebie óntsteit verhuueg mitten tied d'n drök binne de vleujendje massa; hiedoor kump de magma nao baove. Wen d'n drök e kritisch puntj bereik bers de vulkaan oet.
Vulkaansoetbersinge, wie in 't val van sjildjvulkane, kónnen ouch door periode van rös waeren óngerbraoken en waeren ingedeildj in inkele eruptiefase; dees kónne zich oetstrèkken euvere maondje, mer ouch euver decennia. 'nen Inaktieve vulkaan hètj 'ne slaopendje vulkaan.
Bie 'n vulkaansoetbersing kómme gaas en stein vrie. d'n Oetstoeat van stein kan bestaon oet struiminge van vleujbaar stein, versjillige saorten aan lava en matterjaal det de lóch in wuuert geblaoze. Det matterjaal, tefra, kan ziege wie 'n lavabóm, zintjelen en as. Vulkanische staof en as kónne zoea hoeag waere geblaoze det zie belanjen inne stratosfeer, wovanoet 't zich versprèdj euver groeate deiler vanne werreld en middels aafkeuling 't klimaat kan beïnvleuje.