Sonnèt

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

E sonnèt is e veertienregeleg gediech in miestal jambisch metrum en oersprunkelek veer strofe vaan 4, 4, 3 en 3 regele. 't Sonnèt is in d'n daartienden iew in Italië oontstande en heet ziech d'n iew dao-op tot 'ne populairen diechvörm oontwikkeld. Veural in de zèstienden iew verspreide 't ziech nao 't noorde, neet in de lèste plaots ouch nao de Germaans sprekende len. 't Is mèt wisselende populariteit ummer presint gebleve in de versjèllende literature boe 't in terech kaom.

Historie

't Woord sonnèt sjijnt te zien oontstande in 't Occitaans, boe sonet 't diminutief is vaan son ('geluid', meh ouch 'gediech'). De vörm dee veer sonnèt neume sjijnt te zien oetgevoonde door de Siciliaon Giacomo da Lentini. Zie werk woort opgepik door Guittone d'Arezzo (ca. 1235-1294), dee 't mètnaom nao Toscane. Zien klein 250 sonnètte voonte in 't kunszinneg bleujend Toscane 'ne vröchbare bojem. Zoe woort 't oonder mie naogevolg door Dante Aleghieri (1265-1321). De belaankriekste meister is evels Frencesco Petrarca (1304-1374), dee vaan 't sonnèt zie leveswerk maak. Heer bouwt 'ne ganse cyclus vaan sonnète um ei thema, zien geleefde Laura, en besjrijf die mèt levendeg, beeldend en contrasriek taolgebruuk. Vaanaof de veertienden iew zalle väöl diechters in Italië häöm naovolge, boedoor 't Petrarkiaons sonnèt e begrip weurt.

Op 'nen inkelen oetzundering nao (beveurbeeld 'n Occitaans sonnèt in e troubadourshandsjrif) doort 't 'nen tied ietot de vörm ziene weeg nao de res vaan Europa vint. Spaanje is in de vieftienden iew es ierste land aon de beurt (Íñigo López de Mendoza), begin zèstienden iew volg Portugal. In 't midde vaan deen iew weurt de vörm populair in Fraankriek; al snel sleit 't euver nao Vlaondere, boe 't sonnèt de middeliewse rederiekerspoëzie geit verdringe. Vaan dao-oet kump 't al snel in Holland terech, zoewie in de Duitse len en tot slot in Scandinavië. Ouch Ingeland vèlt oonder Fransen invlood veur 't genre, wat bij Spenser en William Shakespeare 'ne gans typische vörm krijg.

Mier oetheimse taole numme 't sonnèt op hunnen tied euver. Al roond 1300 maak Immanuel ha-Romi e sonnèt in 't Hebreeuws. In de negentienden iew weure sonnètte in de Slavische taole gesjreve. Mèt 't modern imperialisme koume ze ouch in oosterse taole wie 't Urdu terech.

Nederlen

't Ierste sonnèt in 't Nederlands woort in 1565 gepubliceerd door de Gentse sjèlder Lucas de Heere. De volgende decennia bleujt 't op, um zeker in Holland de ganse zeventienden iew volop in gebruuk te blieve, neet allein in de wereldleke meh ouch in de religieus poëzie. Mèt de opkoms vaan de romantiek raak 't sonnèt in verval; romantische en post-romantische diechters meine in de regel tot gooj poëzie mie de ruimte vreug. Zier sterk kump 't evels trök in 't werk vaan de Tachtegers. Veural hunne veurluiper Jacques Perk zoewie Willem Kloos sjrieve eufonische, sterk lyrische sonnètte boevaan 'rs väöl de status vaan klassieker behaolde. Twintegsten-iewse diechters gebruukde 't sonnèt ouch dèks, al vint me bij Martinus Nijhoff, Gerrit Achterberg en Ed. Hoornik e bepaold zakeleker idioom mèt 'n alledaogser taolgebruuk. De nao-oorlogse avant-garde (de Vieftegers en Zèstegers) mós wieneg vaan sjema's mèt streng rijm- en metrumeise höbbe, meh veurvechters vaan e touwgenkelek idioom hanteerde 't wel, wie Gerrit Komrij, Jean-Pierre Rawie en zeker ouch Jan Kal, die 'rs mier es doezend sjreef.

Veurbeelder

Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk. Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.