Sjamanisme
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sjamanisme is 'n magisch-relezjieuze traditie roond 'ne sjamaon dee kontak zeuk mèt geiste en aander spiritualiteite.
Sjamanisme is de officiele term veur de talloeze tradities roontelum de figuur vaan 'ne sjamaon. 't Fenomeen is al gans aajd ('t dateert minstens vaan 40.000 jaor veur Christus, in 't midde vaan 't Paleolithicum, de awwe Steintied) en kump wereldwied veur. De ajdste kuns ter wereld is groetendeils sjamanistisch – zoewie de grotsjèldering d'n Touveneer in Fraankriek – en de ajdste tekste ter wereld – zoewie de Mesopotamische en Biebelse tekste – verwieze dèks nao sjamanistische praktijke wie necromantie (kontak zeuke mèt de geiste vaan de doeje) en antropomorfisme. 't Woord sjamaan is aofgeleid vaan 't Tunguswoord saman, 'ne preester of 'ne persoen – maan of vrouw – dee in 'ne veranderende staot vaan bewöszien ('n trance of 'n door drugs, wie kemp, opgewèkde hallucinatie) de geisteswereld um hölp vreug. De details vaan sjamanisme variëre, aofhenkelek vaan de betröffende cultuur ('t Japans shintoïsme is aanders es 't Afrikaons sjamanisme), mer alle sjamanistische tradities höbbe veer basaal kenmèrke:
- De Sjamaon weurt gezeen es bemiddeleer tösse de lui en de geisteswereld.
- De Sjamaon weurt allein bemiddeleer doortot heer weurt gekoze door de geiste en door 't oetveure vaan bepaold rituele, zoewie 't howwe op trommele.
- De Sjamaon kin in de veranderende staot vaan bewöszien de geiste vraoge stèlle euver 't geneze vaan krengdes of euver de touwkoms (touwkomsveurspelling).
- De Sjamaon is verantwoordelek veur 't in stand hawwe vaan de magisch-relizjieus traditie door heilege mythes en verhaole te vertèlle.
Sommege later relizjie, zoewie de Abrahamse relizjie (Joededom, Christendom, Islam), kierde ziech tege sjamanisme, neet per se um de praktijk zelf (de sjamaonfiguur liekent hendeg op 'ne profeet, preester, imaam of rabbijn), mer umtot de Sjamaon zien kinnes zow verkriege op de verkierde meneer – zoewel via gooj es koej geiste. Toch besteit sjamanisme nog altied en vörmp daomèt ein vaan de ajdse relizjieus praktijke op eerd.