Handel
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'n handel is 't oetwissele vaan geujere, deenste en aander kosbaar zake. Handel is 't basisprinciep vaan eder ikkenomie. 't Drieve vaan handel weurt ouch sjachele geneump.
De ierste oetwisseling vaan geujere of deenste gaof 't al in 't Paleolithicum (de Awwe Steintied) mer kaom pas ech op in 't Mesolithicum (de Middelsteintied). 't Gief bewieze tot al 150.000 jaor trök woort gesjacheld euver groeten aofstand en tege d'n tied tot de homo sapiens oet 't Neolithicum kaom (de Jonge Steintied, 10.000-2000 v.Chr., indegend mèt de introductie vaan 't sjrif) en stei en landbouwgemeinsjappe vörmde, waor handel 'n essentieel deil vaan 't leve. De stap nao 'n gevestegde, agrarische levesstijl transformeerde de minseleke sameleving en leide bis e veujseleuversjot, zoetot me nui zake wie wèrktuig make en weve kós oontwikkele. Dees ambachslui creëerde daan 'n euversjot vaan hun produkte, wat ze weer kóste verhandele veur veujsel. Dörpe gónge ziech specialisere in produkte die door 'nen aandere geleef waore en roond 3000 v.Chr. hadde de Mesopotamiërs handelsroutes gevesteg mèt de stei in de Indusvallei - mesjiens de ierste verbindinge tösse oongelieksoortege steieleke gebede.
Handel is 'n motor die ikkenomieë aonzèt, sociaol interactie vergemekelek, polletiek veranderinge stimuleert en veurt nao de verspreiing vaan ideeë, taole, geujere, culture, relizjie, riekdom, lui en krenkdes. Via d'n handel sjare lui geujere in oet wei streke, huurde ze euver gebäörtenisse en zworve ze oet nao oonbekinde plaotse veur nui kanse. Handel heet relaties tösse meugelek rivaole gestabiliseerd mer ouch geveurd nao konflikte, oorloge en 't oonderwerpe, oetmaorde en oonderdrökke vaan mieljoene, mesjiens wel mieljaarde lui. Door alle tije heen zien richards opgestande, oondergegaange en opgewek umtot de minseleke basisbehoefte handel tot noedzaak maakde.
Europese Joede en handel
[bewirk | brón bewèrke]Umtot Joede in 't euver 't algemein vrij antisemitisch Europa vaan de Middeliewe bekans nörges wèrk kroge, gónge Joede dèks d'n handel in. Ouch Joedse sjachelere woorte väöl gediscrimineerd, mer door 't oonaofhaankelek wèrk vaan 'ne sjacheleer waor dit meistes de einsegste optie veur Joede um roond te komme. Heidoor gief 't väöl historisch spreekwäörd en oetdrökkinge in Europese taole die rifferere nao de Joedse aonwezegheid in d'n Europesen handel - zoe-ouch op 't Limbörgs. Dèks höbbe die wäörd 'n discriminerende contonatie. Zoe is 'nen Iezerjoed of Iezerjuud e neerbuigend woord veur 'ne sjacheleer. In versjèllende dialekte, wie 't Valkebergs, weurt juddegesjef gezag tege d'n handel in gojekaop produkte.
Etymologie
[bewirk | brón bewèrke]Wie dèks mèt aw Germaonse wäörd in 't Limbörgs is 't duuster of handel vaan 't Duits of Nederlands de taol in kaom, of, wat realistischer is, al véúr de vörming vaan dees twie taole gebruuk woort in Limbörg. 't Drieve vaan handel weurt in 't Limbörgs ouch sjachele geneump. Ouch heivaan is de etymologie duuster, al zal 't woersjijnelek 'n verlimbörgs woord mótte zien gewees vaan 't Vlaoms (schachele). Iemes dee sjachelt weurt allewijl in 't Mestreechs dèks 'nen handeleer geneump, mer dat is 'n verhollandisering. Eigelek sprik me meistens vaan sjacheleer of marchang (marsjang, vaan 't Frans). Handele weurt nog ummertouw in 't Mestreechs marchandere geneump (vaan 't Frans marchander).
Spreekwäörd en gezègkdes
[bewirk | brón bewèrke]- Handel zoonder verstand is verluus veur de hand. (Niks zoonder belump koupe.)
- Handeleer, d’n duvel is diene grampeer. (Dat is 'nen oonbetrouwbare handeleer.)
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]- Mark Theoharis, Trade, oet 1001 ideas that changed our way of thinking vaan Robert Arp & Arthur Caplan (Librero, Londe, 2014, p. 28)
- Sectie Etymologie en Spreekwäörd en gezègkdes vaan handel, sjachele, handeleer, sjacheleer, marchang, handele en marchandere door Flor Aarts, Mestreechter Taol