Sakse (Bundesland)

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Sakse
Freistaat Sachsen
Swobodny stat Sakska (oppersorbisch)
Vaan va Sakse Wape va Sakse

Locatie va Sakse

Hoofplaats Dresden
Opperflaakde 18.420,15 km²
Inwoeners
deechde:
4.080.771 (31 september 2016)
222/km²
Ministerpresident Michael Kretschmer (CDU)
Coalitie CDU/SPD
Zetelverdeiling CDU 59, Linke 27, SPD 18, AfD 14, Grüne 8
Lèste verkezing 31 augustus 2014
Volgende verkezing 2019
Sjtumme in de Bundesrat 4 (vaan 69)
ISO 3166-2 DE-SN
Website Sachsen.de

Sakse (officieel: Vreisjtaat Sakse; Dütsj: Freistaat Sachsen; Sorbisch: Swobodny stat Sakska) is 'ne bóndssjtaat i ge oeëste va Dütsjlank. D'r deelsjtaat hat 'n óppervlakde van 18.200 km² en hat óngeveër veer mieljoeën iwuënesj. De hoafsjtad va d'r deelsjtaat is Dresden, die vuur d'r sjtaat inne wichtige rol sjpieëlt op kultoer-historisch, economisch en verzorgend vlak.

Geografie[bewirk | brón bewèrke]

Sakse grens aan 't oeëste aa Pole (123 km lang grens), aan 't zude aa Tsjechië (454 km). Zuudwestelig en westelig ligke de bondssjtate Beiere (41 km) en Thüringen (274 km) en noardwestelig en noardelig grens e aa Sakse-Anhalt (206 km) en Brenneburg (242 km). Neëve de hoafsjtad Dresden zint Leipzig, Chemnitz en Zwickau anger wichtige sjteë. Leipzig is qua iwoeënertal 't groeëts (550.608 per 31 augustus 2015), meh knap groeëter es Dresden (536.308 lüj, 31 december 2014).

De wichtigste revier is de Elbe, die vanoet Tsjechië noa de sjtad Hamburg sjtruimt en i g'n Noardzieë oetmónd. Óch de Mulde, de Schwarze Elster en de Spree óntsjpringke hei. De Oder is vuur e groeët deel de grens mit Pole.

Besjtuurlige ideling[bewirk | brón bewèrke]

D'r bóndssjtaat weëd verdild i tieën Landkreise en 429 gemingdes. Heiboete valle de drei kreisloos sjteë Leipzig, Dresden en Chemnitz. 't Kreis Zwickau hat de groeëtste bevólking mit 325.000 lüj en 'n deechde van 343 lüj je kilometer. Nordsachsen hat mit 197.042 lüj en 'n deechde va 98 lüj je kilometer de lieëgste bevolking va g'ne sjtaat.

Landkreis/kreisloeëse sjtad hoafplaatsj (Kreisstadt) kaat bevolking óppervlakde deechde
Bautzen (Sorbisch: Wokrjes Budyšin) Bautzen 306.570 2.390,7 km² 128 inw/km²
Erzgebirge Annaberg-Buchholz 243.521 1.828,4 km² 191 inw/km²
Görlitz (Sorbisch: Wokrjes Zhorjelc) Görlitz 260.188 2.106,1 km² 124 inw/km²
Leipzig Borna 257.647 1.646,8 km² 156 inw/km²
Meißen Meißen 243.745 1.452,4 km² 168 inw/km²
Mittelsachsen Freiberg 312.711 2.112,4 km² 148 inw/km²
Nordsachsen Torgau 197.042 2.020,1 km² 98 inw/km²
Sächsische Schweiz-Osterzgebirge Pirna 245.954 1.653,6 km² 149 inw/km²
Vogtlandkreis Plauen 232.390 1.309,9 km² 177 inw/km²
Zwickau Zwickau 325.137 949,3 km² 343 inw/km²

Lanksjtrieëke[bewirk | brón bewèrke]

De drei groeëtste lanksjtrieëke zint de Oberlausitz in 't oeëste, 't Osterland bei Chemnitz en 't Vogtland teënge de grens mit Beiere. De letsgenumde sjtrieëk is kultoereel verbónge mit g'n aagrenzende regio Franke in 't noarde va Beiere. De Oberlausitz is 'n grensuëversjrieëdende sjtreek. E deel doava ligk i Pole en e anger deel ligk i g'ne noabersjtaat Brenneburg. I g'n Oberlausitz leëve neëve etnische Pruse de Sorbe, e Sjlavisch volk mit 'n sjproak en kultoer die sjterke verwanksjap hat mit die va de etnische Pole en mitnaam mit die va de Pole i Silezië aa g'ne uëverzie va g'n grens.

Geologie[bewirk | brón bewèrke]

Sakse kint me ópdile in e vlak sjtuk, e bergachtig sjtuk en d'r huëvelechtige uëvergang doatussje. In 't naorde kómme grónksoate oet 't Pleistoceen aa g'ne óppervlakde. Doa guëf 't óch ouw oersjtruimdaler en morenes oet d'r letste iestied. Doa-ónger guëf 't loage broenkoal, dat i groeëte daagboewkoele weëd aafgegrave. Dit koaleveld sjtrek zich oet van 't weste va Pole bis aa de noabersjtate Sakse-Anhalt en Brenneburg. 't Vuurkómme va broenkoale hei i g'n eëd, is e bewies vuur 't besjtoa van 'n ouw tropische zieë in 't Carboon. Get zujeliger, i ge huëvellank tussje de vlake deler en 't Etsgebirgde, ligk óch e pleistoceen lössaafzetting. 't Etsgebirgde vurmt vuur e wichtig deel de grens mit Tsjechië. Me dilt 't gebirgde óp in e westelig en e oeëstelig sjtuk. De gemiddelde huëgde numt va wes noa oeës lankzaam aaf. D'r Fichtelberg is mit 'n huëgde va 1.215 meter boave zieësjpegel d'r hoeëgste berg va Sakse. Anger wichtige gebirgdes zint 't Oberlausitzer Bergland (in 't oeëste), 't Elstergebirgde (in 't Vogtland) en 't bekanke Elbsandsteingebirgde aa bei keng va g'n Elbe. D'r roeëdgekluurde zanksjtee is e metamorf gesjteente en is samegesjteld oet zanksoarte oet 't Kriet. D'r sjtee hat óch al kwartskórrele. Vaweëge zing massief sjtukoer is e gesjik vuur bildhouwe en d'r boew. I ge Etsgebirgde kunt vuurnamelig Carbonisch gesjteente aa g'n oppervlak. Deperligkende loage bevatte kristallien gesjteente, oeë unger gneis, sjis, fylliet en graniet. Basalt is zeldzaam. 't Etsgebirgde óntsjtóng in 't sjpieëder Paleozoïcum es gevolg va de botsing tussje de Naord-Amerikaanse en de Euraziatische plaat. Bis i d'r twintigste ieëw vóng groeëtsjalige bergboew plaatsj, ónger anger noa sjteekoal en iezerets.

Klimaat[bewirk | brón bewèrke]

Sakse ligk óp 'ne uëvergank tussje e maritiem klimaat en e lanklimaat. De zuëmere zint doadurch get heter en druëger es i ge weste va Dütsjlank; de winktere zint hendig kaoder.

Bevolking[bewirk | brón bewèrke]

Demografie[bewirk | brón bewèrke]

De bevolkingsumvang van 1905 bis 2015

Seër de vuneftiger joare lup 't aatal iwuënesj trük. Noa de Wiedervereinigung in 1990 versjnelde dit proces. Sakse houw in 1950 nog 5,6 mieljoeën iwuënesj. In 1990 woar dit aatal 4,9 mieljoeën en allezeleëve ligk dit getal óp óngeveër 4 mieljoeën. Seër 2013 gruit de bevolking weer. Óp langere termien weëd óch 'ne demografische krimp verwach, meh neet zoeë hel wie vruier.[1] De groeëte sjteë Leipzig, Dresden en Chemnitz blieve gruie.

't Vruchbaarheedssiefer is mit 1,57 geboartes je vrouw 't hoeëgste va gans Dütsjlank. Seër inkel joare gruit 't.

Boetelendere[bewirk | brón bewèrke]

In 2015 woeënde d'r 159.000 boetelendere. Dit is 3,9% óp 'n bevolking van 4 mieljoeën. Wiewaal dit aatal 't lieëgs van alle bóndssjtate is, guëf 't ópmerkelig vöal xenofobie. Zoeë hat de rechs-extremistische organisatie Pegida i verhaoding de mieëtste lede. Óch rechs-populistische partieje wie de AfD zint populair. Tiedes de vluchtelingecrisis van 2015 sjteeg 't aatal boetelendere hel. Dat leide tot gewelddadige acties, die gerich woare óp ónger anger ópvankcentra en moskeeë.[2] Syriërs vurme óngertussje de groeëtste minderheed, gevolg durch Roesse, Vietnameze en Oekraïnesj.

Sjproak[bewirk | brón bewèrke]

De Middeldütsje dialekte; 8: Hoeëgsaksisch, 9: Erzgebirgisch, 10: Silezisch

I Sakse weëde uëver 't algeming Oeësmiddeldütsje dialekte gekald, in 't bezónger 't Hoeëgsaksisch. Typisch vuur dit dialek is de oetsjproak va de /e:/, /o/ en de /o:/. Dees klinge óp 't Hoeëgsaksisch /i:/, /u/ en /u:/. 't Dütsje wöadje <Schnee> weëd <Schnii> en <Volk> weëd <Vulk>. Umlaute weëd óntrónk, beivuurbild i wöad wie <böse>, dat <beese> weëd. Ópvallend is wier de sjtumhaotende oetsjproak va plosieve i wöad wie <Kartoffel> of <Koffer>. De in 't Dütsj vuurkómmende diftonge weëde dök gemonoftongiseerd. I ge oeëste weëd Silezisch Dütsj (Schläsisch) gekald. Doa kalt me óch Sorbisch. Teëge g'n grens mit Tsjechië weëd Erzgebirgisch en Vogtländisch gemoeld. Dit dialek hat vöal uëvereekómste mit 't Oeësfrankisch en 't Noardbeiesj.

Geleuf[bewirk | brón bewèrke]

De miëtste iwuënesj zint neet-gleuvig, wat e gevolg is va de anti-relizjieuze politiek die de DDR veurde. Van aodsher woar 't lutheranisme 't wiechtigste geleuf. De evangelisch-lutherse kirk va Sakse hat mieë es 700.000 lede. Dat kumt uëveree mit 19% va de bevolking. De Sorbe zint katholiek. 'n Kling minderheed van 0,3% is Russisch-Orthodox. Wier guëf 't zier kling aatalle Joede en moslims.

Galerie[bewirk | brón bewèrke]

Extern linke[bewirk | brón bewèrke]

Referentie[bewirk | brón bewèrke]

Commons
Commons
In de categorie Saxony van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

Dit attikel baseert zich op 't corresponderend Dütsjsjproakig artikel.

  1. Statistik.sachsen.de - Bevölkerungsvorausberechnung
  2. Der Spiegel - Immer wieder Sachsen
 
Bundesländer van Duutsjlandj
Vaan van Duutsjlandj
Baden-Württemberg · Beiere · Berlien · Brandeburg · Breme · Hamburg · Hesse · Mecklenburg-Vorpommern · Nedersakse · Noordrien-Wesfale · Rienland-Pals · Saarland · Sakse · Sakse-Anhalt · Sjleeswiek-Holstein · Turinge
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakse_(Bundesland)&oldid=423421"