Polfermeule
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Polfermeule ies 'n veurmalige watermeule in de Plenkert in Valkeberg. Ze weurt aangedreve door de Geul. 't Böskroet of polfer, 'n mengsel van salpeter, houtskool en zjwavel, wat hie woort samegesjtèld, ies 'n soort sjpringsjtof. De polfermeule huèrt bie de top 100 van de Nederlandse Unesco-monumente.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Op de plaats woa noe de geboewe van de Leeuw-broewerie sjtoon leet Bertrand Loisel, eigenaer van 't good Den Halder, in 1820 'n kroetmeule boewe. Ze besjtóng oet twiè geboewe aan edere kant van de meuletak. 't Woonhoes waor opgetrokke oet mergel en de ander geboewe van hout, want houte geboewe geve minder weersjtand bie eventueel óntploffinge. Loisel hou de opdrach tot de boew gegeve aan Jakob Bongaerts oet Grubbenvorst. Op 9 november 1820 krege Loisel en de gebreursj Ritter, böskroetfabrikante oet Altenkirchen, bie Keuninklik Besjluut toesjtumming tot de opriechting van 'n polfermeule. In 't begin van de neugetiènde ièw tèlde Nederland zoan daartièn kroetmeules en toen d'r e paar weggevalle waore kreeg de polfermeule in de Plenkert nummer 11. Häöre officiële naam woort toen: "Kruitmolen no 11 Prins Frederik der Nederlanden." Tegeneuver de meule bevingk ziech de Polferbosj mèt Rotspark en Opelochtheater. Polfermeule ies allewiel de naam van 'n sjportcentrum en kaffée, ouch gelege in de Plenkert, 'n paar hónderd maeter miè riechting 't centrum van Valkeberg.
Ontploffinge
[bewirk | brón bewèrke]In 1922 en 1830 vinge óntploffinge plaats. De meule weurt dan sjtilgelag. In 1839, bie de hereniging van de provincie Nederlands Limburg mèt de res van Nederland, maog de productie wir hervat were. Zónder ongelökke gebeurt dat tot 1851. Dan weurt de meule definitief sjtil gelag. De jaore daonao rake de geboewe in verval.
In 1875 were de geboewe verkoch aan de Duutsje papierfabrikante Bauchmüller en Nagelschmidt en die reducere de twiè waterraar tot eint. De beweunersj van Houtem en Berg (Valkeberg) protestere vanwege waterverontreiniging, mèt es gevolg dat de papiermeule in 1886 moet sjlete. In datzelfde jaor weurt Wilhelm Dittman vanoet Aoke nao Valkeberg gesjtuurd um dao 'n locatie te vinge veur de vestiging van de Aachener Export Brauerei. Hae gölt de veurmalige polfermeule en papierfabriek en zoa sjtart de "Firma Aachener Export Brauerei NV" 'n beerbroewerie in Valkeberg. In 1921 geit de broewerie euver in Nederlandse heng en krieg ze de naam Leeuw-broewerie. In 2005 weurt dees opgeheve, de productie haet ziech nao 't Belsj verplaats en ouch de watermeule, die tot dan toe ingezat woort um electriciteit te make, liegk saer sjtil.