Pitch-accent

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Pitch-accent is e kènmirk van sómmige spraoke wobie wusselinge in toeanhuuegdje (Ingels: pitch) kónne waere gebroek veur wäörd vanein te óngersjeie, meh wobie de meugelik óngersjeiendje toeanen allein veurkómme op ein of twieë littergrepe van e waord, in taengestèlling toet vólwaerdige toeanspraoke wie 't Sjinees, wobie eder littergreep 'nen ónaafhenkeliken toean kan höbbe. In 'n spraok mit pitch-accent is de akkoestisch prominènste littergreep (de beklèmtoeandje) meistes die waat de fonemische toean druueg. Ouch kump 't veur det sómmige wäörd gares neet 'nen toean drage.

Spraoke wovan waal dökker wuuertj gezag det ze pitch-accent höbbe zeen versjillige Scandinavische spraoke, worónger 't Zweeds en 't Noors, Frankische spraoke, worónger 't Limbörgs en 't Ripuarisch, 't Aadgrieks, sómmige Zuudslavische spraoke enne Baltische spraoke, 't Vedisch Sanskriet, Japans, Koreaans en Hiaki.

Versjil mit toeanspraoke

't Groeate versjil tösse pitch-accent en 'n vólwaerdige toeanspraok haet t'r dus mit te make det d'n toeanmeugelikheje bepèrkdjer zeen en allein oppe houflittergreep kónne verkómme. Zoea guuef 't bie 'n spraok mit twieë toeane die 'n echte toeanspraok is veer meugelikheje (H is hoeag; L is lieëg; * is neet-toeandragendj):

HH (ábá), HL (ábà), LH (àbá) en LL (àbà).

In 'n spraok mit pitch-accent guuef 't 's drie:

H* (ába), L* (àba) en ** (aba).

Pitch-accent de spraok

Aadgrieks

In 't Aadgrieks kóste ein vanne litste twieë of drie littergreep 'n accent drage. Eder littergreep kós ein of twieë vocalische morae höbbe (dus twieë klinkers), mer allein ein kós daovan 't accent drage; de geaccentueerdje morae kregen 'n hoger toeanhuuefdje. Inne polytonische ortografie waere geaccentueerdje klinkers aangegaeve mit 'n accent aigu. Lang klinkers en diftonge waere gezeen es bimoraïsch en wo 't accent vèltj oppe ieëste mora gebroek me 't circonflexe. Lang klinkers en diftonge die geaccentueerdj waeren oppe ieëste mora höbben 'nen toeancontour dae van hoeag nao lieëg geit (vallendj) en es 't accent oppe angerdje mora vèltj höbbe ze 'nen toeancontour dae lieëg-hoeag (stiegendj) is.

Veurbiljer

γάλα	[ɡála]	"milk"	kórte geaccentueerdje klinker
γῆ	[ɡɛ́͜ɛ]	"aerd"	lange klinker mit 't accent oppe ieëste mora
ἐγώ	[eɡɔ͜ɔ́]	"ich"	lange klinker mit 't accent oppe angerdje mora
geluidsopnaam van γάλα, γῆ, ἐγώ

Koreaans

't Koreaans zowie det wuuertj gespraoken in Seoel gebroek toeanhuuegdje allein bieje prosodie, juus wie 't Algemein Nederlandjs. 't Guuef daotaenge versjillige plattelandjsdialekte die 't pitch-accent van 't Middelkoreaans höbbe bewaardj. In dees dialekte kan eder littergreep 'nen hoeagen toean kriege, es ouch de twieë ieëste littergrepe. Zoea guuef 't in trisyllabische wäörd veer meugelike petroeane:

Veurbiljer
Hangoel	IPA	Limbörgsj
며느리	/mjé.nə.ɾi/	sjoeandochter
어머니	/ə.mə.ni/	moder
원어민	/wə.nə.mín/	modertaalspraeker
오라비	/ó.ɾá.bi/	ajere broor

Limbörgs

Betrach Toeanen in 't Limbörgs veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

't Toeansysteem van 't Limbörgs (en 't Ripuarisch en Luxembörgs) kump allein contrastief veur op lang klinkers, diftongen en tautosyllabische sonorante. 't Besteit oete sleiptoean, de stoeattoean enne neutralen toean. Typische wäörd die zich mitte toeane óngersjeie zeen "graa~f" (litste rösplaats) taenge "graa\f" (koel langs de waeg). De Limbörgse toeane höbbe zich inne Middelieëve óntwikkeldj door klinkerhuuegdjeversjille en 't ewegvalle van littergrepe, naeve inkel kleinder taalkóndige percèsse.

Zweeds

In 't Zweeds (en 't Noors) kómme toeanversjille, ordaccent, allein veur in polysyllabische (mieëlittergrepige) wäörd. Me kaltj van accent I of akutaccent en accent II of gravaccent. Accent I kump euverein mit 'n H*-littergreep (wie 't waord "régel"); Accent II kump euverein mit 'n L* littergreep (wie 't mieëvaad "règler"). De toeane zeen óntstange nao de Aadnoordse periood en zeen 't gevolg van toeveuging van klinkers (epenthees). Wäörd die in 't modern Zweeds accent I höbbe, höbbe of 'n toegeveug achtergestèldj lidwaord, of wore monosyllabisch (einlittergrepig) in 't Aadnoords. Dit vindj me mekkelik trögk inne verbuging van 't waord "hund":

Modern Zweeds
	Inkelvaad	Mieëvaad
Ónbepaoldj	húnd	hùndar
Bepaoldj	húnden	hùndarna

Aadnoords (mit modern Ieslandjs tösse häökskes)
	Inkelvaad	Mieëvaad
Ónbepaoldj	hundr (hundur)	hundar
Bepaoldj	hundr hinn (hundurinn)	hundar hinir (hundarnir)

Inne tabel hiebaove kan me dudelik zeen det alle van orzjien monosyllabische wäörd in 't Zweeds accent I höbbe, dewiel alle van orzjien polysyllabische wäörd accent II höbbe gekrege. De meiste minimaal pare höbbe te make mit 't toeveuge van 't achtergestèldj lidwaord, wie "ánden" ("ánd" + "-en": de aenj) en "ànden" ("ànde" + "-(e)n": de geis), of nuuj lieënwäörd, wie "rádar" (radar) en "ràdar" ("rada" + "-(a)r": in rieje zètte).

Wiejer kump accent II veur bie samegeveugdje wäörd, zoea is e krankenhoes: "sjùkhus" ("sjúk" + "hús").

In 't Deens haet dit systeem zich dooróntwikkeldj toete stød.

Brón

Ingelse Wikipedia, en waal dees versie.