Paranormaal

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Begrip paranormaal is 'n aaduuding vuur boetezintoegelige versjinsele of vermoages, die neet wetesjappelig en of objectief verklieëd kinne weëde. Óch weëde de versjinsele aangeduud mit boetezintoegelig, weil zie neet mit de fysieke zintoeger weëde opgemerk, wen zoeën versjiensel durch ieëmes weëd opgemirk. 't Woad paranormaal sjteet vuur vuurbei 't normaal, oeë 't letste woad synoniem sjteet vuur fysiek. 't Guëf dus 'n verband mit sjpiritualiteit. I de wetesjap sjteet me gewoeënlig (get) sjkeptisch teëngeuëver dees versjinsele, allewaal 't de letste decennia serieuzer weëd benaderd.

De wetesjap die óngerzeuk doot noa de versjinsele, meh óch noageet of d'r minsj 't paranormale kin opvange, numt me de parapsychologie. Durch sjkeptici weëd 't óch as pseudowetesjap gezieë.

Soarte paranormale versjiensele

Weëzes

Bekank zint verhale uëver geisversjieninge of demone. Meh deneëve weëd i vöal literetuur en uëverlevering gesjproake uëver vreëme deerlige weëzes wie weerwuif, kryptide wie d'r Mónster va Loch Ness en hellehóng. Óch guëf 't elementale wie trolle, elfe, feeë en kobolde. I jieëker keltuur guëf 't zölke weëzes en vergeligbaar verhaler doa-uëver. Wie me hei demone kint, kint me i de islamitisje weëlt dzjinns, deë (hauf-)demonisj kinne zing. Vergeligbaar zint de Oni oet Japan.

Geister

Betrach Geis en spoeak veur de hoofartikele euver dit óngerwerp.

Inne beizunger bekanke gróp binne de paranormale versjinsele zint geister, deë bekans 't mieëtst vuurkoame i verhale uëver paranormale óngerwirpe. In 't traditioneel geleuf zint geister de neet-fysieke lichamer va gesjtórve lüj. I de westerse keltuur zint geister dök dolenden, deë geë rös hauw, weil zie plotseling doeëd gange of get nag mótte aafrónke. Dees invölling van dat geleuf i geister is óntsjtónge noa de opkoms van 't christedom, oeë dees geister weëde gezieë as dolende in 't vageveur, i plaatsj va d'r hemel. I de mieër animistisje kelture weëde geister op eëd as normaal besjawt. Dök guëf 't óch ceremonies um die geister te verieëre, weil zie weëde gezieë as gesjtuurve vuurawwesj. Get vergeligbaasj kent me i de Sjinese vuurawwesjverieëring, die evvel mieë is gebeseërd op boeddhistische, of in 't beizunger Sjinese filosofische richtinge, wie 't taoïsme.

In 't traditoneel Westerse beigeleuf kint me wieër goje en sjleëte geister, oeë va beivuurbild inne poltergeist inne gevreësde soart is. Óch weëde geister dök versjillig opgemirk. Zoeë guëf 't geisversjieninge, oeë i de gesjtuurvene zich gans manifesteert (dös 't ganse bild is te zieë), of sjlechs deels. Sómwieles weëde orbs (energieböllekes) gezieë as geisversjining, al dan neet mit e gezich doa in. Sómwieles manifestere geister, oane dat zie gezieë kinne weëde, of manifestere zie as zoeëgenaamde misbank (zoeëwie de witte wiever) of as vortex (energiesjtrang).

Anger versjinsele

't Guëf nag anger paranormaal versjinsele die neet (drèk) te doon hant mit (eëdgebónge) weëzes, meh mit fenomene wieë graancirkels, ufos, leyliener, leechböllekes, vreëme geloeder en boete-eëds leëve.

Rituele en paranormale gaves

De letste joare guëf 't ing tendens va touwneëmende interesse vuur paranormale óngerwirpe, oeë ónger gaves. Vöaral i de media is aadach vuur mediums, die zaan mit uëverliejene te kinne communicere. Mit bepaalde sjpelle en rituele, kint me wieër óch seances hote, wieë mit d'r bekanke ouija-tafel. Dit weëd dök waal gezieë as ing geverlige beëzigheed, weil vöal juug dit soart experimente oetveure en doanoa i perbleme rake of kinne rake durch lieëger entitete, wieë demoner, die minsje kinne bezatte. Mit seances kint me besjeier va g'ne ziej óntvange, allewaal 't waal as risicovol weëd gezieë. Mit channeling zuug de medium zèlf kontak mit ónsjtóffelige weëzes (mieëtst geister), oeë bei de medium dan tiedëelig functioneert as litterlige boodsjapper van 't doeëjeriek. Anger gaves zint beivuurbild healing, oeë bei d'r medium dök sjamanische rituele oetvuët. De healing weëd aageduud mit alternatieve geneeswies meh weëd durch sjkeptici óch dök geassocieerd mit oplichting.

In eevawwig opzich weëde paranormale gaves óch geassocieerd mit 't kinne zieë va geister of 't han va sjpeciale vermoages:

Hilderveule
Hilderzeen
Hilderroeke
Hilderpreuve
Hilderhuëre
Hilderwete

Dök weëd 't han va dees egesjappe geassocieerd mit 't kinne communicere of zieëva ónsjtoffelige weëzes. Óch psychische krachte, wie magie, telepathie en telekinese, weëde gezieë as 'n paranormale begaafheed. Sómmige minsje zage astrale riezer mit te make, te kinne vuursjpelle of levitatie mit te make.

Paranormaal óngerzeuk

Al aan 't eng va de neëgetieënde ieëw woeëde paranormale versjinsele en 't bewies devuur óngerzuch. In 't wetesjappelig óngerrich woar d'r Britse psycholoog William McDougall in 1927 d'r ieësjte prominente docent deë gepleit hat vuur ing academische richting vuur de parapsychologie op de Universiteet va Duke, oeë heë i dat joar góng docere. Mieëtstes weëde i zing experimente aadach gegeëve aa de vroag of 't e leëve noa de doeëd guëf (en wen ja: of demit d'r geis as óngerdeel va d'r minsj óch besjteet). Op de Universiteet va Duke kam McDougall i kontak mit d'r bioloog J.B. Rhine, oeë heë ingóng op 't vuursjtel va d'r bioloog um same te wirke mit zing experiment uëver mediums en telepathie. Konkreet hilt 't experiment i dat de vermeudelige medium de kieërte die de fósjer i zinge heng hoot of 't aatal tippels óp inne dobbelsjteë (oane gebroek va kansbereëkening) mós raje op basis va zinge paranormale gaves. Hei mit woeëd geperbeerd bewies te vinge vuur 't besjtoa va boetezintoegelige waarneëming. 't Experiment woeëd sjterk bekritiseerd, vaweënge ó.a. de wieveelheed fuite i de procedure van 't óngerzeuk, meh neettemin woeëd de monografie ónger d'r titel Extrasensory Perception in 1934 vastgeleg en gepubliceerd durch de Society for Psychical Research i g'n Amerikaansje sjtad Boston.

Óch hüts weëde paronormale versjinsele óngerzoch op universitete. De universitete Freiburg en Edingburgh hant parapsychologie as academische richting. De mieëtste óngerzeuke weëde evvel oetgeveuëd durch zèlfsjtengige (amateur) fósjesj of klinge teams. De mieëtste óngerzeuksobjekte zint de zoeëgeneumde sjpoekplaatsje, wie hoezer, krankehoezer, kesjötter, plaatsj oeë krieëgshengelinge hant plaatsgevónge of e kirkhóf.

Technisch apparatuur

Anger óngerzeuk vink óch plaatsj middels 't opvange va geloeder of sjtumme va uëverleje lüj, oeë bei dan va weëd oetgegange dat beivuurbild sjtumme of anger soartgelieke geloeder va geister vuur de gewoeëne minsjelige oer bekans neet te huëre is. Vanaaf de vreuge twintigste ieëw makde me gebroek van bandrecordesj. Hei va woeëd aagenume, dat dees apparatuur anger frekwensies kinne opnumme die neet huërbaar zint vuur 't oor, zoeëdat de sjtumme va de entiteite huërbaar zint noa get filtere of 't verlangzame va de sjnelheed va de opname. Óch weëde energieë va uëverlejene durch óngerzeukesj geliek gesjteld aa elektromagnetische energie. Um paranormale aktiviteet te mieëse, weëde dan de EMF-meters gebroek, oeë bei hoeëge elektromagnetische sjpanning geliek sjteet aa hoeëger paranormale aktiviteet.

Kritiek

Sjkeptici geëve aa dat d'r noeëts had, wetesjappelig bewieës is gevónge vuur 't besjtoa va paranormale fenomene. De wetesjappelige neuropsychologische verklieëring vuur 't zieë va paranormale versjiensele is 't idee dat me i 'ne waan verkieërd of dat de paranormale versjinsele aafsjpieëgelinge zint va de psyche. Anger óngerzeuke toeënden aa dat 't ing correlatie guëf tusje geleuf i paranormale fenomene en waanideeë, sjleët óngerrich of allich e lieëg IQ. Óch is magisch en esoterisch dinke typisch vuur minsje mit beivuurbild sjizofrenie. Zieër ricent weëde paranormale fenomene en gaves serieuzer genume en geleuf 'n greujende gróp hei in, oeë durch de correlaties tusje dit geleuf en dergelige sjtoornisse óch zieër relatief zint.

Zuuch óch

Brón

Corresponderend attikel op de Hollendsje en de Ingelsje Wikipedia

Nuët

Cavendish, R. (1975). Elseviers encyclopedie van het occultisme en de parapsychologie. Amsterdam: Elsevier Nederland B.V.