Kapiteel

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Kapiteel ies ‘t bovesjtök van 'ne zuul of 'ne pilaster. Dit ter versjteviging van de boveliègkende boewlaog. ’ne Zuul ies ‘ne verticale sjtäönder, onderverdeild in ’n basement (’t vootsjtök), de sjach (‘t verticaal gedeilte) en ’t kapiteel (‘t bovesjtök). Alle onderdeile höbbe hun eige, bie de tied en sjtiel aansjletend model en versering. Ouch 't kapiteel volg de gangbaar kunsmode van de tied.

Neo-Corintisch kapiteel, zule en pilastersj in Berlien

Pilastersj zin haufzule of driekwaartzule, die in moere verwèrk zin en gedeiltelik nao boete sjteke. Zie höbbe dezelfde kènmerke es de echte zule oet dezelfde tied.

Pilere zint weuste, massieve, dèks veerkentige sjtäöndersj.

Gesjiedenis

Zuul, kapiteel en daobovenop de kroanlies ies ’n oetvinging van de Egyptenaere in de 28e ièw veur Christus. ’t Ièrsjte kapiteel op de waereld waor verseerd mèt papyrusblome. In ouw Assyrische en Perzische kapitele kump de voluut veur dèks gecombineerd mèt floraal decoraties. De sjach waor meistal gecanneleerd.

In alle boewsjtiele, die door de ièwe heen, dao-op volgde woorte de zule en kapitele oet de 5 belangriekste boewordes toegepas of woort ‘ne variant dao-op gebruuk.

Veural in de Renaissance, in ‘t Classicisme en in de Romantiek (neosjtiele) keke architecte gaer truuk nao de klassieke boewkuns en were de zule heróntdek en in allerlei variaties toegepas.

Klassieke boewordes

Zule mèt kapitele were, aan de hand van hun constructiesysteem, onderverdeild in de volgende (belangriekste) 5 klassieke boewordes:

de Griekse boeworde, mèt de Dorische, Ionische en Corintische zule en
de Romeinsee of Romaanse boeworde mèt de Toscaanse en Composiet zule.

Griekse boeworde

Dorische zuul en kapiteel

De Dorische zuul ies ‘ne massieve, sjtoere zuul, zonder basement, meistal mèt ’n sjerp gegroefde of gecanneleerde sjach en mèt ’n onverseerd kapiteel. ’t Kapiteel ies van óndere bolvormig en plat tege ‘ne veerkentige bovekant (de abacus).

Ionische zuul en kapiteel

Ionisch kapiteel in 't Pergamonmuseum in Berlien

De Ionische zuul zuut ‘r elegant oet en sjteit op ’n basement. De sjach haet cannelures die deper liegke es die van de Dorische zuul en ze zint gesjeie door ’n plat boetebendsje. ‘t Kapiteel dreug 2 tegeneuvereinsjtaonde nao binne krollende volute. ’t Centrum van de krol weurt ’t oug geneump. Bovenop de volute liegk de abacus. ’t Basement besjteit oet twiè rón sjtein woavan de ondersjte groater ies es de bovenste mèt daotösje ’n oetholling.

Corintische zuul en kapiteel

De Corintische zuul haet 'n sjach mèt depe cannelures gesjeie door ’n plat boetebendsje. 't Kapiteel ies herkènbaar aan zien kelkvörmig kapiteel, riek gedecoreerd mèt gebeeldhouwde blaar van de acanthusbloom. ’t Basement volg dat van de Ionische orde.

Romeinse of Romaanse boeworde

Toscaanse zuul en kapiteel

De Toscaanse zuul ies van Etruskische aafkóms. Bie de Romeine sjpeelde zule, neve de dragende functie, ouch ’n decoratieve rol. Dat lètste veural bie de toepassing es pilaster. De Toscaanse zuul haet ’n onverseerd rond, rinkvörmig kapiteel mèt dao-op de ‘ne veerkante sjtein, de abacus. De sjach ies glad.

Composiet zuul en kapiteel

De zuul haet ‘n gecanneleerde sjach en ‘n gedecoreerd composietkapiteel, die allebei eigelik ’n combinatie zint van de Ionische en Corintische orde.

Ander of aafgeleide kapitele

Romaans kapiteel

Zule in Romaanse kèrke, cryptes en kloastersj höbbe neve onverseerde dobbelsjteinkapitele (zgn. teerlingkapiteel), ouch verseerde kapitele geïnspireerd op ’t composietkapiteel van de klassieke boewkuns en dan mèt toevoging van gesjtyleerde ranke van acanthusblaar en/of deer- en miensjfigure.

Bundelpilere en kapitele in de gotiek

In de Gotiek woorte bundelpilere toegepas, daobie woorte gladde zulle bie-eingeplaats zoadat ziech eine weuste pileer vörmde. Eder zuul koes op dees meneer ‘ne gewelfbaog of ruub óndersjteune zónder dat ’n kapiteel de verticale lien zou doorbreke. Kapitele in de gotiek lieke op ’t Corintisch model, meh mèt vriejer en rieker oetdrökking van blaar en blome. Dèks gepolychromeerd.

Maaskapiteel

.

In de periode van de Maasgotiek woort 't zgn. maaskapiteel gebruuk sjtaond op ‘ne gladde zuul. Dit kapiteel besjtóng meistal oet 'ne hokige helsjtein, dae nao ónder toe rónd woort en verseerd mèt gebeeldhouwde, gesjtyleerde blaar. Dèks woorte die gedeiltelik gepolychromeerd.

Kapitele geïnspireerd op de klassieke boeworde

Bie 't toepasse van zule en kapitele woort meistal truukgekeke nao de klassieke boeworde. Dat gebeurde veural in de volgende sjtielperiodes: Renaissance, Barok, Classicisme en Romantiek en bie de neosjtiele: Eclecticisme, neoromaans, neogotiek, neorenaissance, neobarok en neoclassicisme.

Commons

In de categorie Capitals (architecture) van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje