Napoleon I van Frankriek
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Napoleon Bonaparte (Ajaccio, 15 augustus 1769 - Sint-Helena, 5 mei 1821) waas 'ne Franse militair en politieke leider gedoerendje de litste stadia vanne Franse Revolutie. Es Napoleon I waas t'r van 1804 toet 1815 keizer vanne Franse. Zien juridisch hervörming, de Code Napoléon, haw 'ne groeaten en blievendjen invlood op 't rich in väöl lenj, worónger Nederlandj en Belsj. 't Biste steit t'r bekèndj óm zien rol die d'r inne nao zich verneumdje Napoleontische Kriege speeldje. 't Lökdje 'm óm in 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf e groeat deil van Europa ónger Frans gezag te bringe.
Biografie
[bewirk | brón bewèrke]Napoleon woort op Corsica gebaore. Zien eljers wore van aedellike Genuaanse kómaaf. Inne jaore veure Franse Revolutie woort t'r op 't vastelandj van Frankriek opgeleidj toet artillerieoffeceer. Bonaparte kreeg bekèndjheid óngere Ieëste Franse Republiek. Hae wus de Ieëste- en Twieëdje Coalitie taenge Frankriek te verslaon. In 1799 pleegdje d'r 'ne staatskoe, wonao d'r zichzelf es ieëste consul installeerdje; vief jaor later reep t'r zichzelf in naovulging van Karel de Groeate oet toet keizer van Frankriek. In 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf waas 't Ieëste Frans Keizerriek ónger Napoleon betróch bie versjillige conflicte - de Napoleontische Kriege - wobie alle Europese groeatmachte betróch wore. Nao 'n serie aan euverwinning lökdje 't Frankriek óm 'n dominante positie in continentaal Europa in te numme. Bie de handjhaving vanne Fransen invloodssfaer meek Napoleon gebroek van oetgebrèdje allianties, wo d'r vrunj en femieljelede in machsposities in anger lenj beneumdje óm dao es Franse vazalle te hieërsje; ziene broor Lodewijk Napoleon in 't Keuninkriek Hollandj is hie ouch e veurbild van. Napoleon slaagdje d'r echter neet in óm zie gezag blievendj in Europa op te lègke.
De veldjtrek van Napoleon nao Röslandj in 1812 beteikendje e kieërpuntj. Zien Grande Armée woort veur e groeat deil platgeloupen en Napoleon slaagdje d'r neet in óm dezen inne kórte tied daen d'r nag haw oppernuuj op te boewe. In 1813 woort Napoleon inne Slaag bie Leipzig verslage dore Zesdje Coalitie. 't Jaor dao-op vool de Coalitie Frankriek in. Napoleon woort toet aaftraeje gedwóngen en verbanne nao 't eilandj Elba. Mènder es e jaor later wus Napoleon dao echter aaf te óntsnappe. Wiewaal 't 'm lökdje óm de mach in Frankriek oppernuuj te griepe, woort t'r inne beslissendje Slaag bie Waterloo in juni 1815 es nag verslage. Daonao brach t'r zien litste zes jaor door in gevangesjap op 't Britse eilandj Sint-Helena. Oetènjelik zów d'r aan maagkanker euverleje zeen.