Merret (ikkenemie)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Merret in d'n ikkenomische zin vaan 't woord riffereert nao 'n compositie aon syteme, institute, persesse, sociaol rillaties en infrastrukture boebije partije mèt mekaar in verbinding staon door middel vaan handel. Zoe'ne merret geit dus euver mie es 'nen traditionele merret ('n samestèlling vaan winkels) - boe de ikkenomische beteikenis vaan 'ne merret euvereges wel ziene naom aon te daanke heet.
Wijl partije in princiep gooje of sjiechte mèt mekaar kènne oetwissele door middel vaan toesjhandel, zien de meiste merrete veur 't dominant deil aofhaankelek vaan verkuipers die gooje of sjieche (inclusief arbeidsforce) aon kuipers in toesj veur geld. Heidoor weurt 'ne merret dèks ouch es synoniem gebruuk veur 't perses boebij de pries vaan 'n good of sjiech weurt bepaold. Merrete facilitere handel en make de distributie en de bron allocere in 'n maotsjappij. Merrete make 't meugelek tot eder handelbaar dink geëvalueerd kin weure op basis vaan zien weerde en 'ne pries gegeve kin weure. 'ne Merret oontsteit min of mie spontaon mer kin ouch veur e groet deil expres zoe geconstrueerd zien door minselek interactie mèt es buut de handel vaan rechte (in aander wäörd: iemes zienen höb) meugelek te make tösse gooje en sjiechte. 'ne Merret is euver 't algemein groetdeils subjek aon reigels, wètte, proceduur en geweentes, zoewie de verpliechting de bron vaan 't produk riechteg aon te geve of 't verbod op oonierleke concurrentie.
In 't algemein stèlt me in de ikkenemie tot 'ne merret wat veur structuur daan ouch is dee kuipers en verkuipers d'n handel vaan gooje, sjiechte en informatie touwlaot. D'n handel vaan gooje en sjiechte, mèt of zoonder geld, is 'n transactie. Deilnömmers aon 'ne merret bestaon oet alle kuipers en verkuipers vaan e gooj wat invlood heet op de pres; wat en wat neet ikkenomisch invlood heet op mekaar zien wierde is e groet oonderwerp binne de ikkenomische weitesjappe en ligk aon de bron vaan e groet aontal theorieë en modelle die ziech riechte op de twie bassaal forces vaan de merret: vraog en aobooj.
Vaanaof de 19e iew woorte merrete ummertouw mie op strikte wieze genationaliseerd, wat e groet negatief effek had op versjèllende grensgebede, wie de Limbörge. Mèt de opkoms vaan de Europese Ikkenomische Gemeinsjap en de latere Europese Unie begos ziech 'nen Europese merret vörm te geve: d'n Europesen interne merret. De introductie vaan d'n Euro heet 't perses nao zoe'ne merret wijer versneld.
De rol vaan polletiek in de merret
[bewirk | brón bewèrke]e Groet oonderwerp vaan debat is wie väöl 'ne bepaolde merret wie'ne "vrije merret" gezien kin weure, dee vrij is vaan regieringsinterventie. Micro-ikkenomie focus traditioneel op de studie vaan merretstructure en de efficientie vaan merretequilibrium; es dat lèste neet efficient is, spreke de meiste ikkenomiste vaan 't "fale vaan 'ne merret". 't Is evels neet altied klaor wie de allocatie vaan bronne zoedaoneg verbeterd kin weure, tot dit de merret versterk. 't Fale vaan 'ne merret kin ouch dèks aongekaart weure es 't fale vaan 'n regiering. Dees discussie riech ziech dèks op e groeter debat: de rillatie tösse ikkenomie en polletiek en daomèt de vraog in wie wiet 'ne merret aofhaankelek is, of moot zien, vaan 'n polletiek.
Allewel generaliseringe en simplificeringe gauw gedaon zien, weurt dit debat dèks aongegeve es 'n traditioneel versjèl tösse links en rechs. Wijl, beveurbeeld, 't Marxisme binne de linkse traditie stèlt tot alle structure - polletiek én ikkenomie, dus ouch de merret - oetindelek machsstructure zien die de minder mechtege oonderdrökke, stèlt 't libertarisme binne 't rechs dinke tot de mins allein meh vrij is es heer zoe min meugelek in zie leve te make krijg mèt polletiek - dus ziech maag verplaotse in 'ne pure vrije merret. Vaanoet zoe'e perspectief stèlt links dus tot de merret in essentie ouch polletiek is, wat meint tot me allein meh 'n vrijer maotsjappij kin creeëre door de merret te beteugele. Rechs zou in zoe'n conteks dus stèlle tot de merret zjus de einsegste meneer is um zoewiet meugelek vaan de polletiek aof te staon, wat meint tot me allein meh 'n vrijer maotsjappij kin creeëre door zoewiet meugelek vaan de polletiek aof te staon in 'nen absolute vrije merret. Op dit spectrum is 't evels neet dudelek boe aander ideologieë staon, wie 't fascisme. Wijl 't fascisme euver 't algemein gezien weurt es 'n rechse ideologie, en wijl 't ziech tege 't communistisch idee vaan 'ne compleet gereguleerde merret kiert, is 't ouch neet veur 'n libertair wereldbeeld mèt zoe min meugelek polletiek. Sterker nog, de staot is totalitair in 't fascisme en maag dus eder aspek vaan 't leve, dus ouch vaan de merret, bepaole.