Locatief

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De locatief of zevendje naamval is eine vanne ach oearsprunkelike naamvel van 't Proto-Indogermaans. De locatief waas in spraoke wie 't Sanksriet nag in gebroek.

De locatief guuef, wie 't waord al zaet, 'n locatie aan. In 't Nederlandjs en Limbörgs waere daoveur veural veurzètsele gebroek, wie "in", "op", "te" en "bie". Wiejer kan de locatief sómtieds ouch e tiedstip aangaeve. Allewiel kump de locatief nag veur inne meiste Baltische en Slavische spraoke, al wuuertj de naamval in 't Rössisch meistes prepositionalis geneump ómdet t'r allein nag meh veurkump in kómbinaasje mit veurzètsele. Get det eigentlik ouch veure anger Slavische spraoke geldj.

E veurbild van 'ne locatief in 't Limbörgs is 't wäördje heives of hevesj.

Indogermaans

't Proto-Indogermaans haw 'ne locatief dae "de plaats wo" aangoof en 'n biewäördelik fónksje haw. De oetgeng waere meiste gereconstrueerdj es:

	Inkelvaad	Mieëvaad
Athematisch	*-i, *-Ø (geinen oetgank)	*-su
Thematisch	*-e(y), *-oy	*-oysu

Inne meiste nujer Indogermaanse spraoke woort de locatief samegeveug mit anger naamvalle (meistes de genitief of d'n datief), zowaal in vorm es in fónksje, mer in sómmige dochterspraoke bleef t'r 'nen apaarte naamval. Me vindj d'n Indogermaanse locatief nag in:

• modern Balto-Slavische spraoke behauve 't Bölgaars en 't Macedonisch (in 't Rössisch is t'r gereduceerdj toet 'ne prepositionalis);
• sómmige klassieke Indogermaanse spraoke, wie 't Sanskriet en 't Aadletien;
• zelje, archaïsch of litterair in sómmige modern Indische spraoke (wie 't Marathi worin 'nen aparten ablatief is verzwónje).

Letien

In anger tek vanne Indogermaanse spraoke is de locatief döks verzwónje en is zien fónksje euvergenómme door anger naamvel. Trótsdet döks ouch wuuertj bewaerdj det de locatief in 't Letien al waas vervange doren ablatief is det neet gans waort. De locatiefoetgeng vanne twieëdje, derdje en veerdje verbuginge versjildje van die vanne ablatief, al kome ze in 't Klassiek Letien al weinig mieë veur. 'n Vrie väöl-veurkómmendje oetzunjering is de vorm domi ("heim"), die aafwiek vanne ablatief domo ("van heim aaf").

Anger veurbiljer:

• Lutetiae eram urbe/Roma exiit et Lutetiam venit. ("Ich waas in Peries, doe d'r Roeame verleet en nao Peries koom.")
• Urbi/Romae eram, Lutetia exiit et urbem/Romam venit. ("Ich waas in Roeame, doe d'r Peries verleet en nao Roeame koom.")

Vergeliek:

• Accusatief (de plaats wohaer): urbem; Romam; Lutetiam
• Ablatief (de plaats wovanaaf): urbe; Roma; Lutetia
• Locatief (de plaats wo): urbi; Romae; Lutetiae

't Aadletien haw nag 'ne fónksjenerendje locatief in 't inkelvaad dae drek vanne Proto-Indogermaanse vorm aafkoom. 't Mieëvaad waas al gans geliek anen datief ennen ablatief. In 't Klassiek Letien veroearzaakdje verangeringen ane Aadletiense diftonge det de oearsprunkelik versjillendje oetgeng vanne locatief in 't inkelvaad neet mieë wore te óngersjeie vanne oetgeng van sómmige anger naamvel.

Verbuging	Aadletien	Klassiek Letien	Sameval
1e	-āi	-ae	Mitten datief en genitief.
2e	-ei	-ī	Mitte genitief.
3e	-ei, -e	-ī, -e	Oearsprunkelik wie d'n datief, meh lankzemaan vervange doren ablatief.

Ómdet de locatief al identiek waas anen ablatief (dae ouch 'n locatiemeining haw) in 't mieëvaad, zörgdje 't verluus van óngersjied tösse de oetgeng oetènjelik d'rveur det de fónksjes vanne locatief opgenómme woorte doren ablatief in 't Klassiek Letien. d'n Oearsprunkeliken inkelvaadsoetgank vanne locatief koom vanne Aadletiense vorm en bleef in gebroek bie sómmige wäörd. Inne ieëste en twieëdje verbuging waas t'r geliek ane inkelvaadsvorm vanne genitief. In archaïsche tieje wwas d'n inkelvaadslocatief vanne derdje verbuging van zelfstenjige naamwäörd nag oetwusselbaar mitte ablatief- en datiefvörm, mer inne Augustaanse Periood woort 't gebroek vanne ablatiefvorm de standerd. Daodoor kome bei de vörm rūrī en rūre veur. De veerdje en viefdje verbuging van plaatsname kós ouch d'n ablatief gebroeken inplaats de locatief.

De Letiense locatief woort allein gebroek veure name van stej, "klein" eilenj en e paar anger wäörd. De Romeine betrachdje alle eilenj inne Middellandjse Zieë es klein, behauve Sicilië, Sardinië, Corsica, Kreta en Cyprus. Ouch Britannië woort gezeen es e groeat eilandj. 't Guuef 'n aantaal aan zelfstenjige naamwäörd die de locatief gebroekdje inplaats e veurzètsel: domus woort domī ("heim"), rūs woort rūrī ("in 't landj"), humus woort humī ("oppe gróndj"), militia woort militiae ("in militair deens, in 't veldj") en focus woort focī ("bieje haerd, inne midde vanne gemeinsjap").

De ieëste verbuging vanne locatief kump wiedoet 't meiste veur, ómdet zoväöl Romeinse plaatsname de ieëste verbuge nome, wie Roma "Roeame" en Hibernia "Ierlandj", etc., en gebroekdje daoveur de gelieke vorm anen datief: Romae "in Roeame" en Hiberniae "in Ierlandj". 'n Aantaal aan plaatsname woorten ummer gebroek in 't mieëvaad, ouchal waas 't mer ein stad, wie Athenae "Athene" of Cumae "Cuma". Dees mieëveljelike plaatsname gebroekdje ouch vörm die geliek waren anen datief: Athenis "in Athene" en Cumis "in Cuma". 't Guuef e paar name mitte twieëdje verbuginge die ouch 'ne locatief höbbe, wie Brundisium "Brindisi" mit Brundisiī "in Brindisi" en Eboracum "York" mit Eboraci "in York". 't Is neet meugelik det de locatief wuuertj gebroek veur dinger die op versjillige plaatse zeen; mieëvaadsvörm bestaon allein ómdet sómmige eige name wie Athenae toevellig mieëveljelik wore. "Hae is heim" woort oetgedrök es "is domi est" mitte locatief, meh "Zie zeen in (häör eige) hoezer" kan neet mitte locatief waeren oetgedrök.

Aadgrieks

In 't Aadgrieks waas de locatief al samegeveug mitte Proto-Indogermaansen datief, zodet de Grieksen datief de oearsprunkelike naamval d'n datief, d'n instrumentalis enne locatief reprizzenteerdje. d'n Datief mit 't veurzètsel ἐν en "in" ennen tiedsdatief (wie in τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ tēî trítēi hēmérāi "oppen derdjen daag") zeen veurbiljer van locatiefdatieve. Sómmige vreug tekste, wie Homerus, behele d'n oersprunkelike locatief in sómmige oetdrökkinge (wie ἠῶθεν "bie demmering").

Germaans

Inne Germaanse spraoken is de locatief gooddeils opgegange innen datief. In 't Nederlandjs is det veural bie 't veurzètsel nag good te zeen. Dit veurzètsel kump döks veur in versteindje oetdrökkinge mit 'nen datief wie ten huize van of ten tijde van. 'n Inkel archaïsche oetdrökking is meugelik nag e veurbeeld vanne locatief zelf, namelik te zijnent of te mijnent. Dit blief aevel speculatief, went in gein inkel aaj Germaanse spraok, zelfs neet 't Gotisch of 't Aadingels, is de locatief aangetróffe.

Wie gezag veel de locatief al vreug same mitten datief en 't óngersjied is neet trögk te vinjen in 't Proto-Germaans of welche aafstammeling daovan den ouch. d'n Datief bleef aevel waal contrastere mitten accusatief dae woort gebroek veur bewaeging nao 'n plaats (allatief). Dit versjil in beteikenis tösse datief en accusatief is trögk te vinje in alle aaj Germaanse spraoken en besteit nag ummer in alle Germaanse spraoke die e versjil höbbe baheje tösse dees twieë naamvel.

In 't Limbörgs kómme, boete te zienentj, te dienentj, te häörentj etc., nag locatiefechtige oetdrökkinge veur die wersjienlik ieëre mótte waere gekoppeldj ane genitief. Veurbiljer hievan zeen heives, óngerwaeges en hellerwaeges (halverwaeges).

Slowaaks

't Slowaaks gebroek de locatief veure locaties aan te gaeve, wie na Slovensku "in Slowakieje", meh juus wie in 't Rössisch kan de locatief waere gebroek nao bepaoldje veurzètsele mit 'n anger beteikenis es locatie, wie o Bratislave "euver Bratislava" en po revolúcii "nao de rivveluusje". Anger naamvel es de locatief kónnen in 't Slowaaks ouch waere gebroek veur plaats aan te gaeve, wie u Milana "bie Milan heim" (genitief) of nad stolom "baove de taofel" (instrumentalis).

't Guuef versjillige oetgeng veure locatief in 't Slowaaks:

• -e veur inkelveljige zelfstenjige naamwäörd van alle geslechte behauve mennelik bezieëldj, wie stôl → stole, láska → láske, mesto → meste.
• -u veur:
  • Mennelike ónbezieëldje inkelveljige zelfstenjige naamwäörd die ènjige op 'ne velaire mitklinker, wie hliník → hliníku, mozog → mozgu, bok → boku, vzduch → vzduchu, of 'ne glottale mitklinker, wie hloh → hlohu;
  • Alle ónziejige zelfstenjige naamwäörd die ènjige op -kV, -chV, -iV, -uV (wobei V veur o of um steit), wie jablko → jablku, ucho → uchu, akvárium → akváriu, vakuum → vakuu.
• -i veur:
  • Mennelike ónbezieëldje zelfstenjige naamwäörd die op 'ne weike mitklinker ènjige (c, č, ď, dz, dž, j, ľ, ň, š, ť, ž), wie ovládač ("aafgelaenge gebied") → o ovládači ("euver 't aafgelaenge gebied"), tŕň → tŕni;
  • Vrouwelike zelfstenjige naamwäörd die ènjige op 'ne weike mitklinker of 'ne weike mitklinker gevolg door a, wie vôňa → o voni, kosť ("knaok") → o kosti ("euvere knaok");
  • Vrouwelike zelfstenjige naamwäörd die ènjige op -ia or -ea, wie Mária → Márii, Andrea → Andrei;
  • Ónziejige zelfstenjige naamwäörd die ènjige op -e of -ie, wie srdce → srdci.
• -í veur ónziejige zelfstenjige naamwäörd die ènjige op -ie, wie vysvedčenie → vysvedčení.
• -ovi veur mennelike bezieëldje zelfstenjige naamwäörd, wie chlap → chlapovi, hrdina → hrdinovi.
• -om veur mennelike en ónziejige inkelveljige bieveugelike naamwäörd: pekný/pekné → peknom.
• -ej veur vrouwelike inkelveljige bieveugelike naamwäörd en vrouwelike zelfstenjige naamwäörd die ènjige op -á: pekná gazdiná → peknej gazdinej.
• -m veur mennelike bezieëldje zelfstenjige naamwäörd die 't kuli-petroean volge (de meiste name die ènjige op -i, -y etc.), wie Harry → Harrym.
• -och veur mennelike zelfstenjige naamwäörd in 't mieëvaad, wie malí chlapi → malých chlapoch.
• -ách veur mieëveljige vrouwelike en ónziejige zelfstenjige naamwäörd, wie ženy ("vrouw") → o ženách ("euver vrólje"). 't Guuef variaasjes:
  • -ach wen de veuraafgäöndje klinker lank is of 'nen diftong is (ia, ie, iu, ô), wie lásky → láskach, dielo → dielach;
  • -iach nao weike klinkers, wie schopnosť → schopnostiach, srdce → srdciach.
• -ích / -ých veur mieëveljige bieveugelike naamwäörd van alle geslechte, wie malé obchody ("klein winkele") → v malých obchodoch ("in klein winkele"), mitte variaasje:
  • -ich / -ych wen de veuraafgäöndje klinker lank is: rýchle autá ("snel wages") → o rýchlych autách ("euver snel wages").

Armeens

In 't Armeens kriege ónbezieëldje zelfstenjige naamwäörd -ում (-um) veure locatief. Bezieëldje zelfstenjige naamwäörd (mit naam die waat nao persoeane verwieze) kriege geine locatief.

• համալսարանը (hamalsaranə, "de universiteit") → համալսարանում (hamalsaranum, "oppe universiteit")
• ճաշարան (chasharan, "e restaurantj") → ճաշարանում (chasharanum, "in e restaurantj")

Etruskisch

't Etruskisch haw de locatiefoetgank -thi, wie in velsnalthi "in Velznani", in rifferensies nao Volsinii.

Algonkische spraoke

Algonkische spraoke höbben 'ne locatief.

Cree

In 't Cree is de locatiefoetgank -ihk:

• misâskwatômin ("Saskatoonbeer") → misâskwatôminihk ("bieje Saskatoonbeer") = "(in) Saskatoon, SK"
• misâskwatôminiskâ- ("väöl Saskatoonbere zeen") → misâskwatôminiskâhk ("oppe plaats van väöl Saskatoonbere") = "(in) Saskatoon, SK"
• mînis ("beer") → mînisihk ("bieje beer") = "(in) Saskatoon, SK"

Montagnais

In 't Montagnais of Innu-aimun is de locatiefoetgank -(i)t:

• shipu ("reveer") → shipit ("bieje reveer")
• katshishkutamatsheutshuap ("sjoeal") → katshishkutamatsheutshuapit ("oppe sjoeal")
• nuitsheuakan ("miene vrundj") → nuitsheuakanit ("bie miene vrundj heim")
• nipi ("water") → nipit ("in 't water")
• utenau ("dörp") → utenat ("in/op 't dörp")