Kesjteël Èèsjde

Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Èèsjdes, es te dit dialek sjpriks.

---

Kesjteël Èèsjde in Èèsjde

Kesjteël Èèsjde, wesgevel

Kesjteël Èèsjde, zuudgevel

Kesjteël Èèsjde, ouch waal "Lieëg Caestertbörg" of "de Borg" geneump, is 'n heërehoes mèt 'ne kesjteëlhaof gelaege aan de Graaf de Geloeswaeg in 't Nederlands Limburgs Èèsjde, gemeinte Èèsjde-Mergraote. 't Kesjteël is gelaege aan de revier de Maas.

Besjrijving van 't kesjteël

't Hujig kesjteël is geboewd in 1636, verboewd in 1767 en historiserend gerestereerd in 1881-1886. 't Besjteit oet tweë haoks op mekaar sjtaonde vleugele die aan de boetehook op 'ne oetsjprèngende zjwaore hooktaore aansjlute, dae weer geflankeerd wirt door 'n sjmaal traptäöreke. Allebei de taores zint veurzeen van 'n helmdaak mèt 'ne knóbbelsjpits. Aan 't oeteindj van de oasvleugel bevundj zich aeveneins ’n taore-achtig geboew mèt dao-in 'n paort mèt doorgank nao 't bènneplein. Baove dees paort bevundj zich 't jaortal van voltoajing van 't kesjteël en 't alliantiewaope van de femilies De Lamargelle en von Bocholtz. Ouch dezen taore haet 'n helmdaak mèt knóbbelsjpits. 't Geheël is hieëlemaol ómgrach wodoor 't es 'n waterkesjteël kènt waere gezeen. 't Kesjteël is geboewd in 'ne Maaslandse, maniëristische sjtiel mèt gevels die allemaol riekelik zint veurzeen van mergelbènj in roaj baksjtein, vinsters die zint veurzeen van ómliestinge oet Naamse sjtein en 'n kroanlies gans oet mergelsjtein.

De verboewinge in 1767 pès 1770, oetgeveurd door de Luukse architect Etienne Fayn, betróf veurnamelik 't inwèndige van 't kesjteël en ómvatte sjtöcverseringe en betummeringe in Lodewijk XV-sjtiel op de begaone gróndj en gesjilderde baovendeursjtökke in de aetzaal. Later woort 't interieur en de bordestrap van de verdeping in Lodewijk XVI-sjtiel oetgeveurd. In 't kesjteël bevundj zich taeves 'ne sjaorsjteinmantjel afkómstig oet kesjteël Kesjteël Oâsj.

Biej de verboewing in 1881-1886 woorte daakerkere toegevoog, de sjpits van de hooktaore vernuujd en 't traptäöreke van de knóbbelsjpits veurzeen. De zuudgevel króg hèlsjteine kruusvinstere en de kroanlies woort gedeiltelik vernuujd. De ingank van 't kesjteël woort aan 't bènneplein vernuujd in neo-renaissancesjtiel.

Biej 't kesjteël ligtk 'n paortgeboew mèt veurhaof, allebei gedateerd oet 1649 en herboewd nao 'ne brandj in dat jaor. 't Paortgeboew haet 'n helmdaak veurzeen van 'ne knóbbelsjpits en aan de veldjzie 'n hèlsjteine paortómliesting. Dees geboewe zint in 1883-1885 gerestereerd wobie 't noordelike deil is herboewd.

't Park, aangelag in 1900 is vrie toegankelik. 't Is óntwórpe door de Franse tuinarchitect Achille Duchêne es vervanging van 'n laat 18e eëuws park. Van dit oarsprónkelike park resteert allein 't gedeilte aan de noordzie van 't kesjteël mèt hie-in 'ne ouch 18e eëuwse ieskelder. In 't hujige park bevundj zich 'ne neo-rococo viever en 'ne beeldegroep mèt drie putti. Op de zudelike terrasmoer sjtaon 'n aantal bórsjbeelde en tuinvaze aafkómstig van 't naobiegelaege Kesjteël Oâsj. Ein van die beelde sjtèlt de herdersgod Pan veur, 'n geleefd motief van 't Ancien Regime.

Gesjiedenis en beweuners

't Kesjteël ligk op de plek (of in de ónmiddellike naobieheid) van de middeleëuwse veurganger, Caestertburg of Kettelhaof geneump, 'n zoagenaamde curtis es centrum van 'n groatgróndjbezit. De haof en 't landjgood mèt zien vruchbare grónje langs de Maas ware in de vreug middeleëuwe eigedóm van de prins-bisjoppe van Luuk. In 1334 is d'r sjprake van "den hof tot Esde" dae woort gesjónke door hertog Jan III van Brabant aan Dyederic van Montjoy en Valkeberg. Zoa kaom de heërlikheid Eijsde in bezit van de heëre van Valkeberg in de persoan van Walram van Valkeberg. In 1558 kaom Eijsde in bezit van Arnold II Huyn van Amstenraedt, heër van Gelaen, drossaerd van 't Landj van Valkeberg, gouverneur van Brabantjs Mesjtreech en kapitein-generaal van Limburg en de Lènj van Overmaze. Zien dochter trouwde mèt eine De Lamargelle en hunne zoon, Arnold De Lamargelle waas daegene dae in 1636 de awwe haof verving door 't hujidig kesjteël in de vorm van 'n lussjlot. Door vererving kaom 't kesjteël veur 'ne korte tied in hènj van de femilie Van Hoensbroeck. Nog èns door vererving kaom 't in bezit van de femilie René De Geloes-Blanche De Lannoy. 't Femiliewaope van dees femilie bevundj zich op 't bassin aan 't veurplein. René De Geloes waas president van de sjtate van Luuk en 't graafsjap Loon.

De lètste dochter van De Geloes trouwde in 1936 mèt graaf Rafaèl de Liedekerke de Pailhe. Dae sjtórf óp 9 oktober 1943 in Utrecht veur 't vuurpeloton van de Nazi’s naodat hae es verzètsman in de Tweëde Waereldaorlog door de Duutsjers woort gevange genómme ómdat hae deel oetmakde van 'n internationaal verzetsorganisatie.

De hujige eigenaer van Kesjteël Èèsjde is graaf Marcel de Liedekerke de Pailhe.

Trivia

• In 1672 hèj Sjtadhauwer Willem III van Oranje in 't kesjteël zien hoofketeer gevestigd in ziene sjtried taenge de Franse. In 1676 waas hae nog èns op kesjteël Èèsjde neergesjtreke.
• In 1748 hèj de Franse maarsjalk graaf Ulrich Friedrich Waldemar von Löwenthal bie de belegering van Mesjtreech ouch zien hoofketeer in 't kesjteël. Nao de verovering woort hae Frans gouverneur van Mesjtreech.
• F.K. de Velbrück sjraef ènnige breve an J.N. de Chestret vanoet dit kesjtieël. De verzamelde breve zeunt oetgegaeve.
• In 1995 verbleef Keuningin Beatrix op 't kesjteël toen zie Keuninginnedaag vierde in 't Limburgse Èèsjde.
• Kesjteël Èèsjde sjteit in de "Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten", zuuch hieveur Wikipedia nl.

Brón

• Euvergezat oet Wikpedia NL.