Gotisch (taol)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Gotisch is de Germaanse taol vaan 't volk de Gote. Mie in 't bezunder huurt 't bij de Oos-Germaanse taole.
De Gote leefde vaanajds op 't eiland Gotland in de Ooszie, later trokke ze nao 't vasteland en leefde ze oongeveer in 't huieg Pole. Mèt de Groete Volksverhuizinge trokke ze door Oos- en Zuid-Europa, dèks same mèt de Hunne, en splitsde ze ziech in Wes-Gote en Oos-Gote. Oetindelek zouwe ze in Hispanië (Wes-Gote) en Italië (Oos-Gote) hun keuninkriek stiechte. E klei deil kaom terech op de Krim es zoegeneumde Krim-Gote.
Hun taole verdwene binnen e paar iewe nao de Volksverhuizinge (mèt oetzundering vaan 't Krim-Gotisch, wat tot in d'n achtienden iew bleef bestoon). 't Gotisch is evels good bekind door 't werk vaan bisjop Wulfila, dee in de veerden iew deile vaan 't Nui Testamint vertaolde en ouch oersprunkelek theologisch commentair sjreef. Dees werke zien vaan groet taolkundeg belaank: ze zien d'n insegste bron vaan beteikenis euver de oetgestorve oonderfemilie vaan de Oos-Germaanse taole, en ouch oonmisbaar in de studie nao 't Oergermaans en de Indo-Europese taole.
Corpus
[bewirk | brón bewèrke]
't Corpus vaan 't Gotisch weurt bekaans gans gevörmp door 't werk vaan Wulfila. Dit is euvergelieverd is diverse codices. De Codex argenteus, in de zèsden iew in Oos-Gotisch Italië gesjreve en bestoond oet 188 blaajer, umvat e groet deil vaan de veer evangelies. De Codex ambrosianus, ouch al vaan Italiaansen oersprunk, umvat 193 blaajer, mèt stökker oet Nehemia, obbenuits de evangelies en de epistele. Heer is samegestèld oet vief fragminte, bekind oonder de naom Codex ambrosianus A-E. Ouch umvat 't e theologisch werk bekind es de Skeireins (oetspraok ['ski:ri:ns]), wat vaan groet belaank is es oersprunkeleke Gotische literatuur meh ouch es inziech in de later oonderdrökde Ariaanse geluifslier. Wijer vint me in de Codex ambrosianus nog 'ne Gotische kalender.
Korter fragminte zien te vinde in de Codex Gissensis (ei blaad mèt deile vaan Lukas 23-24, gevoonde in Egypte) en de Codex Carolinus (veer blaajer mèt deile vaan Romeine 11-15, twietaoleg Gotisch-Latien). In 2009 woort in de Codex Bononiensis 'n Gotische palimpses-teks oontdèk; ze besteit oet 'ne preek en is dus zjus wie de Skeireins 'n oersprunkelek stök Gotisch.
Nog aander korte tekste zien e paar sleutele tot 't Gotisch alfabet, twie papyri mèt aktes en e hemfelke rune-inscripties. Vaan die lèste kin dèks neet mèt zekerheid weure gezag of 't Gotisch of 'n aander Germaanse taol is; inkel oonderzeukers betwievele of de Gote dat sjrif wel gebruuk höbbe. (Oet 't alfabet kin me opmake tot rune wel bekind waore.)
Krimgotisch
[bewirk | brón bewèrke]Vaan 't Krimgotisch is väöl minder bewoerd gebleve. Me heet op de Krim inscripties oet de negenden iew gevoonde, in 't Gotisch alfabet, wat aontuint tot 't in eder geval aonsleeg en laank in gebruuk bleef. D'n insegste primaire bron veur 't later Krimgotisch is e beriech oet de zèstienden iew, opgestèld door de Vlaomsen diplomaot Ogier Gisleen van Busbeke. Heer maakde 'n woordelies mèt e woord of tachteg en teikende e leed op wat heer meinde tot Krimgotisch waor. De woordelies is vaan groet belaank veur de taolwetensjap, 't leed is problematischer en 't is oondudelek of 't noe ech Krimgotisch is.
Modern
[bewirk | brón bewèrke]'t Gotisch vrij weurt väöl veur academische doele bestudeerd. Daorum höbbe sommege lui, veural veur de aardegheid, de lèsten tied weer tekste in 't Gotisch gemaak. 'ne Wikipedia in 't Gotisch besteit sinds oktober 2004[1] en heet in miert 2019 bekaans 600 artikele.[2] Ouch e hemfelke modern beuk, boe-oonder Alice in Wonderland (Balþos Gadedeis Aþalhaidais in Sildaleikalanda), kraog zien Gotische vertaoling.[3] 't Make vaan zoe'n tekste vereis creativiteit bij 't vinde vaan neologismes veur modern zakes boe aw taole gein eige wäörd veur höbbe.
Alfabet
[bewirk | brón bewèrke]Wulfila oontworp veur zien gesjrifte 'n alfabet. Heer baseerde dat op 'nen unciaole variant vaan 't Grieks alfabet. Ouch oet 't Latiens alfabet en oet de Germaanse rune haolde heer inspiratie. Dat lèste zuut me oonder mie aon de naome die de lètters mètkraoge: in väöl gevalle koume die euverein mèt de naome vaan rune wie veer ze bij aander Germaanse volker kinne.
De sjrifteikes zien opgenome in Unicode en kinne ouch weure gedrök. Toch make modern werke euver en in 't Gotisch dèkser gebruuk vaan 'n Latiense transliteratie.
|
|
N.B.: De naome zien aofkumsteg oet de Codex Vindobonensis oet de negenden iew. De spèlling is dao aanders; daobij liekent de taol geëvolueerd. De naome wie ze hei stoon zien dus gereconstrueerd nao 't Gotisch vaan Wulfila. Dit verklaort ouch boeveur um 'n inkel woord oonzekerheid besteit. Veur de naom ezec (veur 𐌶) kós gein bevreiegende reconstructie weure gemaak.
Spellingskwesties
[bewirk | brón bewèrke]De lètters b, d en g, kinne zoewel stoon veur de stumhöbbende plosieve (mediae) [b, d, g] es veur hun fricatief tegenhengers [β, ð, ɣ]. Dat lèste is 't geval tösse twie klinkers in. De klaanke stoon dus in allofoon relatie totein: volgende de logica vaan de taol zien [b] en [β] 't ei foneem. Gibō 'gaof' kloonk dus oongeveer wie givō. In 't Grieks vaan deen tied (late Koinè) heersde dezelfde situatie; veur Wulfila waor 't dus logisch um veur die twie klaanke ein lètter te gebruke.
Zjus wie in 't Grieks steit de combinatie gg veur de cluster [ŋɣ] en steit gk veur [ŋk]. Nao analogie daovaan steit gq ouch veur [ŋkw].
In 't Koinè-Grieks kloonk de combinatie ei (ει) wie [i:]. In 't Gotisch is dat mèt zekerheid ouch zoe: eis moot me leze es īs.
Bij twie aander combinaties is dat problematischer. ai en au kinne naomelek op twie plaotse optrejje. Veur 'n r stoon ze op de plaots vaan 'n etymologische e daan wel o: bairkna 'berk', waurd 'woord'. Dao stoon ze zeker veur de monoftonge [ɛ:] en [ɔ:]; dat kump euverein mèt de weerdes die de combinaties αι en αυ in de (late) Koinè hadde. Ze stoon evels ouch op plaotse boe 't Oergermaans 'nen diftong had (en väöl Limbörgse dialekte noe nog): ainaz 'ein', baumjo 'boum'. Sommege oonderzeukers meine tot 't Gotisch dao toen al monoftonge vaan had gemaak [ɛ:, ɔ:], e bitteke zoewie dat in 't Hollands en 't Grieks is gegaange. Aandere meine evels tot me de ai en au gewoen es diftonge moot leze es ze neet veur 'n r stoon. Diftonge [ai] en [au] kóste evels zjus zoe good weure gesjreve es aj en aw, wat in vreem wäörd soms ouch gebäörde (Pawlus 'Paulus'). Dit maak de ierste optie (ai en au stoon veur lang haafope monoftonge) wel de woersjijnelekste. In transcripties gebruuk me soms 't accent aigu op 't lèste lid es me zeker wèt tot 't um 'ne monoftong geit: baírkna, waúrd.
Klaanklier
[bewirk | brón bewèrke]Veraanderinge
[bewirk | brón bewèrke]Aofgezat tegen 't Oergermaans heet 't Gotisch besjeie veraanderinge doorgeveurd. D'n Oergermaanse culster *-jj- woort in 't Gotisch verzwoerd tot -ddj-, 'n oontwikkeling die algemein is veur de Oos-Germaanse taole. Vaandao *addi 'ei' oet Oergermaans *ajji (neet euvergelieverd bij Wulfila, meh wel oet 't Krimgotisch bekind es ada). Wijer veraanderinge waore de versumpeling vaan sommege oetgeng (*-az in de twiede declinatie nominatief woort -s, zuug oonder bij 'Grammatica'). Meugelek woorte de Oergermaanse ai en au ouch gemonoftongiseerd; zuug direk bove. De nasaole die veur 't Oergermaans kinne weure gereconstrueerd, zien ouch verdwene.
Wijer valle veural archaïsmes op. Väöl gevalle vaan rotacisme (de veraandering vaan -s(-) in -r(-) op sommege plaotse), die algemein veurkoume in de Germaanse taole, zien in 't Gotisch (nog) neet doorgeveurd. Dius 'hert', kump euverein mèt deer/dier. Zowel in de Noord-Germaanse es in de Wes-Germaanse taole is dat algemein. Ouch umlaut, e versjijnsel wat in einen of aandere vörm door gans 't Germaans taolgebeed optreujt of optrooj, is oonbekind.
Vocaole
[bewirk | brón bewèrke]Al bij al kin me veur 't Gotisch de volgende vocaole reconstruere:
- Korte: /i, ɛ, a, ɔ, u/
- Lang: /i:, e:, ɛ:, a:, ɔ:, o:, u:/
Ouch is 't good meugelek tot 't Gotisch zoeget wie 'ne sjwa had (/ə/), dee neet woort oetgesjreve. Dee zouw daan höbbe gekloonke in lestege clusters wie gasts (< Oergermaans gastiz).
Wat de diftonge betröf had 't Gotisch
- Mèt zekerheid: /iu/
- Oonzeker: /ai, au/
D'n diftong iu (< Oergermaans *eu) kaom väöl veur. Dezen diftong kloonk wie in 't Nederlands nieuw (Gotisch niujis). In de Limbörgse dialekte (oetgezunderd de Wes-Limbörgse) steit hei miestens ee.
Prosodie
[bewirk | brón bewèrke]Zier woersjijnelek veel in 't Gotisch de klemtoen op de ierste lèttergreep, oetgezunder bij veurveugsele wie bi-, fra- en ga-. Dit is algemein 't geval in de Germaanse taole. Wie dat bij geredupliceerde werkwoordsvörm wie haihait zaot, is oonzeker.
Grammatica
[bewirk | brón bewèrke]De Gotische grammatica is de vörmeriekste en mies awwerwètse vaan alle Germaanse taole. Diverse archaïsmes die bekind zien oet aander tek vaan de Indo-Europese taole meh bekaans oonbekind in de Germaanse taole koume bij 't Gotisch nog wel veur. Zoe kint de taol nog 'nen dualis, neet allein bij veurnaomwäörd meh ouch bij werkwäörd, reduplicatie in de verleien tied en 'n euvergeèrf synthetisch passief. Ouch oontbrik 't lidwoord. D'n instrumentalis is evels al bekaans opgegaange in d'n datief, wat in aw Wes-Germaanse taole wie Aajdingels en Aajdhoegduits nog neet gans 't geval waor.
Zelfstendege naomwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Zelfstendege naomwäörd valle in diverse declinaties oeterein. Veur e groet deil koume die nog euverein mèt hun equivalente in 't Latien, Aajdgrieks en Sanskriet.
a-declinatie
[bewirk | brón bewèrke]Hei-in valle de mieste manneleke en oonzijege wäörd. Dees gróp kump euverein mèt de twiede declinatie vaan 't Latien en de o-declinatie vaan 't Grieks. In 't Oergermaans indegde de manneleke nominatief op -az (* dagaz).
|
dags m ('daag')
|
waúrd n ('woord')
|
Wie in alle Indogermaanse taole zien nominatief en accusatief geliek veur oonzijege wäörd. Veur de spelling vaan waúrd mèt accent aigu zuug bove.
Nog diverse subtypes kinne weure oondersjeie mèt bezunderhede in de stam.
ō-declinatie
[bewirk | brón bewèrke]Veural vrouweleke wäörd. Kump euverein mèt de ierste declinatie vaan 't Latien en de a-declinatie vaan 't Grieks.
| inkelvoud | miervoud | |
|---|---|---|
| nom. acc. | giba | gibōs |
| gen. | gibōs | gibō |
| dat. | gibai | gibōm |
Ouch hei zien nominatief en accusatief geliek. Noe kump dit evels neet voort oet 'n grammaticaol noedzaak, meh oet 'n historische oontwikkeling. Wie me aon 't volgend paradigma kin zien, gief 't ouch vrouweleke wäörd mèt apaarte accusatief-vörm.
i-declinatie
[bewirk | brón bewèrke]Kump neet euverein mèt 'n ganse declinatie in 't Latien of Grieks, meh wel mèt e deil vaan de Latiense gemingde declinatie. Me vint hei-in zoewel manneleke es vrouweleke wäörd. De i-declinatie waor evels al aon 't verdwijne. Ierstens umvat ze gein oonzijege wäörd mie - die höbbe ziech bij de a-declinatie aongeslote. Twiedens goon ouch de manneleke wäörd al die kant op: in 't inkelvoud höbbe ze de a-vörm euvergenome. Oersprunkelek mote die wäörd perceis zoe verveug zien wie dat bij de vrouweleke paradigma's góng. In 't miervoud is 't versjèl nog bewoerd gebleve.
|
gasts m. ('gas')
|
qēns f. ('vrouw')
|
Aander types
[bewirk | brón bewèrke]Zjus wie 't Latien en 't Grieks heet ouch 't Gotisch 'n u-declinatie, boe evels mer rillatief wieneg wäörd bij hure. Door 't väöl kleinder corpus vaan 't Gotisch zien mer e paar wäörd bekind die dao-in valle.
Väöl belaankrieker is de zwake verbuiging: stamme op -n. Ouch gief 't in 't Gotisch nog echte consonantstamme en, wie in mie Indo-Europese taolgróppe, de femiliewäörd op -r (wie swistar 'zöster'). Tot slot heet me rekening te hawwe mèt aw participia die zelfstandege naomwäörd zien gewore, wie frijōnds 'vrund' (vaan frijōn 'hawwe vaan', cognaot mèt vrije). Dees types valle in 't Latien en Grieks allemaol oonder de gemingde declinatie.
Bijvogeleke naomwäörd
[bewirk | brón bewèrke]'t Gotisch heet twie soorte verbuiging vaan bijvogeleke naomwäörd, de sterke en de zwake. Dees verdeiling is typisch veur de Germaanse taole. De zwake verbuiging weurt oonder mie nao aonwiezende veurnaomwäörd gebruuk. De naome sterk en zwaak, die oet 't Hoegduits koume, zien veur 't Gotisch neet zoe gelökkeg: allebei de verbuiginge zien oongeveer eve vörmeriek.
't Gief diverse declinaties, meh de a-declinatie is de gebrukelekste. Hei-oonder volg 't paradigma blinds 'blind' in de sterke en zwake verbuiging.
- sterk
| mannelek | vrouwelek | oonzijeg | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | |
| nom. | blinds | blindai | blinda | blindōs | blind(ata) | blinda |
| gen. | blindis | blindaizē | blindaizōs | blindaizō | blindis | blindaizē |
| dat. | blindamma | blindaim | blindai | blindaim | blindamma | blindaim |
| acc. | blindana | blindans | blinda | blindōs | blind(ata) | blinda |
- zwaak
| mannelek | vrouwelek | oonzijeg | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | |
| nom. | blinda | blindai | blindō | blindōns | blindō | blindōna |
| gen. | blindins | blindanē | blindōns | blindōnō | blindins | blindanē |
| dat. | blindin | blindam | blindōn | blindōm | blindin | blindam |
| acc. | blindan | blindans | blindōn | blindōns | blindō | blindōna |
Veurnaomwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Persoeneleke
[bewirk | brón bewèrke]Persoeneleke veurnaomwäörd koume veur in veer naomvalle en drei getalle: inkelvoud, dualis en miervoud. 't Veurkoume vaan d'n dualis bij persoeneleke veurnaomwäörd is neet uniek veur 't Gotisch: ouch in aander aw Germaanse taole kaom 't veur, in 't Söl'ring (e Noord-Fries dialek) zelfs tot 1900. Dualisvörm veur d'n daarde persoen koume neet veur en höbbe in de Germaanse taole dinkelek noets bestande.
- ierste persoen
| iv. | du. | mv. | |
|---|---|---|---|
| nom. | ik | wit | wies |
| gen. | meina | ugkara | unsara |
| dat. | mis | ugkis | uns(is) |
| acc. | mik |
- twiede persoen
| iv. | du. | mv. | |
|---|---|---|---|
| nom. | þu | jut | jūs |
| gen. | þeina | igqara | izwara |
| dat. | þus | igqara | izwis |
| acc. | þuk |
- daarde persoen
| mannelek | vrouwelek | oonzijeg | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| iv. | mv. | iv. | mv. | iv. | mv. | |
| nom. | is | eis | si | ijōs | ita | ija |
| gen. | is | izē | izōs | izō | is | izē |
| dat. | imma | im | izai | im | imma | im |
| acc. | ina | ins | ija | ijōs | ita | ija |
't Gief ouch e wederkierend veurnaomwoord: seina, sis, sik.
Bezitteleke
[bewirk | brón bewèrke]Bezitteleke veurnaomwäörd zien meins, þeins en seins veur respectievelek d'n ierste, twiede en daarde persoen inkelvoud. Seins weurt ouch veur d'n dualis en 't miervoud gebruuk. Of de bezitter boenao verweze weurt mannelek of vrouwelek is maak neet oet. Dit heet 't Gotisch gemein mèt de mieste aander Indo-Europese taole, meh neet mèt de aander Germaanse taole. De bezitteleke veurnaomwäörd veur d'n dualis zien ugkar en igqar (veur respectievelek de ierste en twiede persoen), die veur 't miervoud zien unsar en izwar.
Meins, þeins en seins weure verboge wie gewoen adjectieve vaan 't typ blinds. Ugkar, igqar, unsar en izwar höbbe geinen oetgaank in de nominatief mannelek inkelvoud en de nominatief-accusatief oonzijeg inkelvoud, meh weure veur de res ouch wie gewoen adjectieve verboge.
Aonwiezende
[bewirk | brón bewèrke]| mannelek | vrouwelek | oonzijeg | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | inkelvoud | miervoud | |
| nom. | sa | þai | sō | þōs | þata | þō |
| gen. | þis | þizē | þizōs | þizō | þis | þizē |
| dat. | þamma | þaim | þizai | þaim | þamma | þaim |
| acc. | þana | þans | þō | þōs | þata | þō |
| ins. | þē | |||||
De vertaoling vaan dit woord is gemeinelek deze(n)/dees/dit of dee(n)/die/dat (versjèl daotösse bestoont in 't Gotisch neet). Noe en daan kin me 't es lidwoord vertaole. Miestentieds blijf 't Grieks lidwoord in 't Gotisch evels oonvertaold; allein es 't in 't orzjineel get vaan aonwiezende beteikenis in ziech dreug, keus Wulfila deveur um sa/sō/þata te gebruke.
Toch bestoont de behoofte aon e naodrökkeleker aonwiezend veurnaomwoord. Daoveur gief 't e verzwoerd alternatief: sah/sōh/þatuh.
Betrèkkeleke
[bewirk | brón bewèrke]Weurt gemaakt door 't aonwiezend voornaomwoord te verzwoere mèt 't achtervoogsel -ei: saei/sōei/þatei. Allein veur de nominatief mannelek zien aander vörm besjikbaar: izei en izē (allebei zoewel inkelvoud es miervoud).
Vraogende
[bewirk | brón bewèrke]| mannelek | vrouwelek | oonzijeg | |
|---|---|---|---|
| nom. | ƕas | ƕō | ƕa |
| gen. | ƕis | *ƕizōs | ƕis |
| dat. | ƕamma | ƕizai | ƕamma |
| acc. | ƕana | ƕō | ƕa |
| ins. | ƕē | ||
De vertaoling vaan dees vörm is 'wee' of 'wat'. Alle vörm zien inkelvajdeg; miervoudsvörm sjijne te höbbe bestande meh koume in gans 't corpus mer eine kier veur. D'n instrumentalis oonzijeg is 'ne versteinde vörm en kin good weure vertaold mèt 'wie'.
Aander vraogende veurnaomwäörd zien ƕaþar 'welke (vaan twie)', ƕarjis 'welke (vaan mie)', ƕileiks 'wat veur' en ƕēláuþs 'wie groet'.
Werkwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Zjus wie in de levende Germaanse taole zien de werkwäörd in 't Gotisch te verdeile in zwake, sterke en oonregelmaotege. Gotische werkwäörd weure vervoog nao persoen (drei) en getal (drei), in drei modi (indicatief, conjunctief [ouch wel optatief] en imperatief) en in twie 'genera' (actief en passief).
Veural dat lèste is zier bezunder: Gotisch is de insegs bekinde Germaanse taol die 't Indo-Europees mediopassief heet bewoerd. (In 't Ieslands kump ouch zoe'ne vörm veur, meh in die taol is 't 'n later innovatie.) 't Gotisch passief is wel väöl vaan zienen oersprunkeleke vörmeriekdom kwietgeraak, meh niks wijs trop tot 't aon 't verdwijne waor: in de Gotische biebel weurt 't mèt groete regelmaot gebruuk.
Ouch 't bestoon vaan d'n dualis is uniek: dee kump bij aander Germaanse taole hoegoet nog in de persoeneleke veurnaomwäörd veur. Wel oontbreke vörm veur de daarde persoen; dit is logisch umtot zelfstendege naomwäörd ouch geinen dualis mie hadde. Daobij treujt hei en dao al 't miervoud op in gevalle boe me d'n dualis moch verwachte. Dat kin evels ouch te make höbbe mèt de orzjinele: 't Koinè-Grieks had allaank geinen dualis mie en dat kin Wulfila bij 't vertaole höbbe misleid.
De Gotische taol kós mer twie tije, praesens (tegewoordegen tied) en praeteritum (verleien tied). Dee lèste vörm kump euverein mèt d'n oonvoltoejd verleien tied in de modern Germaanse taole, meh heer woort gebruuk veur alles wat ziech veur d'n tied vaan de vertèller aofspäölde. Samegestèlde tije bestoonte neet ech; 't voltoejd deilwoord waor nog 'n ech bijvogelek naomwoord en constructies wie 'iech höb geslaope' kaome neet veur. De verleien tied passief weurt wel mèt e voltoejd deilwoord oetgedrök, wie dat in 't Latien ouch zoe is. De touwkoumenden tied kós weure oetgedrök mèt e hölpwerkwoord (beveurbeeld haban), meh woort gemeinelek gaaroet neet oetgedrök; in plaots daovaan gebruukde me gewoen 't presens.
Zwake
[bewirk | brón bewèrke]Zwake werkwäörd gief 't in veer klasse: die mèt d'n infinitief op -jan, op -ōn, op -an en op -nan. De ierste koume 't mieste veur; hei-oonder volg de vervoging vaan nasjan 'rèdde', e werkwoord vaan de -jan-conjugatie.
| Praesens | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ps. | Actief | Passief | |||||
| indicatief | conjunctief | imperatief | indicatief | conjunctief | |||
| iv. | 1 | nasja | nasjau | nasjada | nasjaidau | ||
| 2 | nasjis | nasjais | nasei | nasjaza | nasjaizau | ||
| 3 | nasjiþ | nasjai | nasjadau | nasjada | nasjaidau | ||
| du. | 1 | nasjōs | nasjaiwa | ? | ? | ? | |
| 2 | nasjats | nasjaits | nasjats | ||||
| mv. | 1 | nasjam | nasjaima | nasjam | nasjanda | nasjaindau | |
| 2 | nasjiþ | nasjaiþ | nasjiþ | ||||
| 3 | nasjand | nasjaina | nasjandau | ||||
| deilwoord | nasjands, nasjanda, nasjand(ata) | ||||||
| Praeteritum | |||||||
| Ps. | Actief | Passief | |||||
| indicatief | conjunctief | imperatief | indicatief | conjunctief | |||
| iv. | 1 | nasida | nasidēdjau | im nasiþs, nasida | sijau nasiþs, nasida | ||
| 2 | nasidēs | nasidēdis | is nasiþs, nasida | sijais nasiþs, nasida | |||
| 3 | nasida | nasidēdei | ist nasiþs, nasida, nasid | sijai nasiþs, nasida, nasid | |||
| du. | 1 | nasidēdu | nasidēdeiwa | etc. | etc. | ||
| 2 | nasidēduts | nasidēdeits | |||||
| mv. | 1 | nasidēdum | nasidēdeima | ||||
| 2 | nasidēduþ | nasidēdeiþ | |||||
| 3 | nasidēdun | nasidēdeina | |||||
| deilwoord | nasiþs, nasida, nasid(ata) | ||||||
Sterke
[bewirk | brón bewèrke]'t Gotisch heet drei hooftypes sterke werkwäörd:
- Werkwäörd die hunne verleien tied mèt ablaut vörme, beveurbeeld niman 'numme' - nam. Dit is wat me in de levende Germaanse taole zoonder mie oonder 'sterke werkwäörd' versteit. Ze kinne in zès klasse weure verdeild. Ablaut waor in 't Proto-Indo-Europees zier sterk aonwezeg, meh allein in Germaanse taole heet 't ziech zoe sterk kinne hawwe.
- Werkwäörd die hunne verleien tied mèt reduplicatie vörme, beveurbeeld haitan 'heite' - haihait. Dit zuut me väöl in 't Grieks (mèt naome bij 't Grieks perfectum) en es taolrelik in oonder mie 't Latien (dare - dedi). In de Germaanse taole is 't oetzunderlek; de zöstertaole vaan 't Gotisch höbbe dees klas aofgesjaf, al kin me hei en dao (veural in 't Ieslands) nog wel relikte devaan vinde.
- Werkwäörd dit zoewel ablaute es reduplicere, beveurbeeld lētan 'laote' - laílōt.
Umtot de oetgeng veur alle klasse dezelfde zien, volsteit 't hei um allein de vervoging vaan niman te geve.
| Praesens | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ps. | Actief | Passief | |||||
| indicatief | conjunctief | imperatief | indicatief | conjunctief | |||
| iv. | 1 | nima | nimau | nimada | nimaidau | ||
| 2 | nimis | nimais | nim | nimaza | nimaizau | ||
| 3 | nimiþ | nimai | nimadau | nimada | nimaidau | ||
| du. | 1 | nimōs | nimaiwa | ? | ? | ? | |
| 2 | nimats | nimaits | nimats | ||||
| mv. | 1 | nimam | nimaima | nimam | nimanda | nimaindau | |
| 2 | nimiþ | nimaiþ | nimiþ | ||||
| 3 | nimand | nimaina | nimandau | ||||
| deilwoord | nimands, nimanda, nimand(ata) | ||||||
| Praeteritum | |||||||
| Ps. | Actief | Passief | |||||
| indicatief | conjunctief | imperatief | indicatief | conjunctief | |||
| iv. | 1 | nam | nēmjau | im numans, numana | sijau numans, numana | ||
| 2 | namt | nēmeis | is numans, numana | sijais numans, numana | |||
| 3 | nam | nēmi | ist numans, numana, numan | sijai numans, numana, numan | |||
| du. | 1 | nēmu | nēmeiwa | etc. | etc. | ||
| 2 | nēmuts | nēmeits | |||||
| mv. | 1 | nēmum | nēmeima | ||||
| 2 | nēmuþ | nēmeiþ | |||||
| 3 | nēmun | nēmeina | |||||
| deilwoord | numans, numana, numan(ata) | ||||||
Oonregelmaotege
[bewirk | brón bewèrke]Die zien in 't Gotisch neet zoe talriek wie in de modern Germaanse taole. Väöl werkwäörd die beveurbeeld in 't Limbörgs oonregelmaoteg zien, waore in 't Gotisch gewoen zwaak.
Wel oonregelmaoteg zien in dees taol de praeterito-praesentia (werkwäörd wie kan, mag en skal, die hei en dao vörm veur de verleien tied gebruke mèt 'n praesens-beteikenis), 't werkwoord wiljan 'wèlle' (kint allein conjunctief-vörm) en wisan 'zien [esse]', wat in alle Indo-Europese taole oonregelmaoteg is. Es veurbeeld volg hei-oonder dat lèste werkwoord.
| Praesens | ||||
|---|---|---|---|---|
| Pers. | indicatief | conjunctief | ||
| iv. | 1 | im | sijau | |
| 2 | is | sijais | ||
| 3 | ist | sijai | ||
| du. | 1 | siju | *sijaiwa | |
| 2 | *sijuts | *sijaits | ||
| mv. | 1 | sijum | sijaima | |
| 2 | sijuþ | sijaiþ | ||
| 3 | sind | sijaina | ||
| deilwoord | wisands, wisanda, wisand(ata) | |||
| Praeteritum | ||||
| iv. | 1 | was | wēsjau | |
| 2 | wast | wēseis | ||
| 3 | was | wēsi | ||
| du. | 1 | wēsu | wēseiwa | |
| 2 | wēsuts | wēseits | ||
| mv. | 1 | wēsum | wēseima | |
| 2 | wēsuþ | wēseiþ | ||
| 3 | wēsun | wēseina | ||
D'n imperatief kump neet veur; daoveur in de plaots gebruuk me de conjunctief. Merk wijer op tot wisan ziech in de verleien tied wie e gewoen sterk werkwoord gedreug (vergeliek niman heibove).
Syntaxis
[bewirk | brón bewèrke]Wie gebrukelek in de Germaanse taole neig de syntaxis nao de volgorde oonderwerp - werkwoord - objek. 't Oonderwerp kin weure weggelaote es de persoensvörm niks aon dudelekheid te wunse euverliet, meh dat hoof neet.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke] |
't Geuf 'n Gotische editie van Wikipedia, de vriej encyclopedie. |
- Wilhelm Braune, Gotische Grammatik, mit einigen Lesestücken und Wortverzeichnis (gescand op Archive.org)
- 't Corresponderend Ingelstaoleg artikel, zoewie en:Gothic alphabet en en:Gothic declension