Geboartesiefer

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Bruto geboartesiefer per lank in 2014.

Mit 't begrip geboartesiefer (óch waal bruto nataliteet) weëd 't aantal bevallinge per doezend iwuënesj per joar gemind. Dit versjilt va lank tot lank. Zoeë hant Wes-Europese leng wie Nederland en Dütsjland e hieël lieëg geboartesiefer, dewiel 't i Niger of Bangladesh wer hoeëg is.

Totaal geboartesiefer

't Geboartesiefer weëd soms óch gebroek um te verwieze noa 't gemiddeld aantal kinger dat 'n vrouw in höar leëve kriet. In dat geval sjprik me uëver 't totaal geboartesiefer.

Europa

Geboarteuëversjot i Nederland. Gemiddeld joarligs geboarteuëversjot in de periode 1980 bis 2000.

██ Minder es 3,0

██ 3,0 - 3,5

██ 3,5 - 4,5

██ 4,5 - 6,0

██ 6,0 of mieë

In Europa is 't geboartesiefer seër de twieëde helf van de zestiger joare sjterk aafgenoame. Heibei sjpieële de nieëgste faktore:

• Intreëne van 't twieëverdenesjmodel;
• 't gebroek van vuurbehoedsmiddele;
• óngerwies bis óp latere leëftied;
• 't idee dat kinger óptrekke hieël vöal geld kos, óndanks de welvaart.

D'r letste groeëte geboartegolf i Wes-Europa vóng plaatsj tussje 1945 en 1950. Dizze numt me óch waal d'r baby boom. Óp 't Belsj en i Nederlank doerde dees bis 1965. Doanoa begós de bevolkingsgrui te stagnere. De bevolking van de mieëtste Wes-Europese leng, oeë-ónger Nederlank, gruit nog ummer (hieël) leech, mar dat is ieëder 't gevolg van immigratie.

Krimpregio's

In 2015 sjtelde minister Stef Blok 'n lies mit krimpregio's vas. 't Geet hei um regio's, die te make hant mit bevolkingsdaling, oeëdurch beivuurbild sjoeële en winkele mótte sjlete en hoezer weëde gesjloop. Dit betröf vuural de regio's Oeës-Groninge, Zieëws-Vlaandere en Zuud-Limburg. Óch i dele va Friesland en d'r Achterhook krimpt de bevolking. I g'n Randsjtad en de Biebelgordel gruit ze wer, wiewaal dat per gemingde kin versjille.

I Nederlands Limburg kromp de bevolking tussje november 2017 en november 2018 mit doezend luuj. I Zuud-Limburg woeënde d'r aan 't ing van 't joar twieëdoezend lüj minder, dewiel Noard- en Midde-Limburg zjuus 'n leechte grui lete zieë. De krimp is hei 't gevolg van 'n combinatie van e lieëg geboartesiefer en emigratie, beivuurbild noa noabergemingdes óp 't Belsj en in Dütsjland. I g'n Parksjtad zetde de krimp durch de sjleting van de koele al in de zestiger joare in. Zjuus hei hat de krimp sociaal gevolge, wie vergriezing. Doadurch is beivuurbild in 'n sjtad wie Kirkroa de hersjtructurering van de leëfumgeëving, oeë-ónger gerichde sjloop, offesjeel gemingdebeleed.

Geboarteuëversjot

't Geboarteuëversjot van e lank of e bepaald gebeed is 't versjil tussje 't aantal leëvend geboare kinger en 't aantal sjterfgevalle per doezend iwuënesj. I leng mit e hoeëg geboartesiefer kin dit uëversjot 40 ‰ bedrage, mer 't kin natoerlig óch negatief weëde aannumme. Dit is 't geval i Wes-Europese leng, mit Dütsjland vuuróp. In 't vuurmalige Wes-Dütsjland bedroog dit uëversjot -2,1 ‰. Me sjprik hei óch van denataliteet.

De aafname van 't geboartesiefer geet gepaard mit de aafname van 't sjterfdesiefer. Dees óntwikkelinge zint kenmerkend vuur de demografische transitie

Nataliteetspolitiek

't Guëf óch uëverhede die 't geboartesiefer probere te beïnvlode.

Dictatoriaal regimes

Dictatoriaal regimes hant doabei umsjtreje middele gebroek of dunt dat nog ummer. Zoeë kinde Sjina van ungeveër 1980 bis 2015 'n eekinkspolitiek um de bevolkingsgrui trük te dringe, dewiel ónger 't bewind van Nicolae Caeuşescu i Roemenië zjüs woeëd ópgesjtouwd. Beruch woar óch de nataliteetspoliek in Nazi-Dütsjland, dat woar durchsjpek va racisme en 't sjtreëve noa 'ne arische Lebensraum. Hitler besjloot um in 1941 mit d'r Blitzkrieg, doe 'n nui kreegsmethode, gebede i Pole en i g'n vuurmalige Sovjet-Unie te veroavere. De joedse en communistische elites woeëde óp groeëte sjaal vermoard en hei en doa woeëde al gegende durch Pruse gekoloniseerd. Bekank zint óch de Lebensbornklinieke, oeë arische Übermenschen woeëde gekweek, dewiel modesj va groeëte gezinne döks óngersjeidinge krege oetgereek.