Dialek in de Roersjtreek
 |
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke. |
Dit artikel is nag neet ferdig.
Op- of aanmirkinge, zowie verbaeteringe waere zeer op pries gesjteld!
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Bergs (Roerdale). Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Roersjtreeks kömp kwa klank en melodie dich inne buurt van 't Remunjs, mèr haet toch väöl kleine en soms get gròtere versjille.
Mèr waat is noe 't versjil tusse richtig Bergs en richtig Posters? En wieso kalle ze in Mofert weer angers? Vör luuj boe~te de regio is 't bòr neet te heure, mèr de meiste bewoners vanne Roersjtreek hove neet lang te prakkezere, euver van wó emes kump.
't Mofers vilt hiejbiej t meis op, omdèt in t Moferts de dudelikste aafwiejkinge te heure zeen ten opzichte vanne anger dörpe.
De Roersjtreek-dialekte höbbe in dit artikel betrikking oppe volgende plaatse:
- Sint Odiliënberg of Berg (Roerdale) (door Zuid-Limburgers dök daorein gehaold mit Berg aan de Maas of Berg biej Valkeburg
- Posterholt, Postert
- Vlodrop, Vlorp
- Melick, Melik
- Herkenbosch, Hèrkebósj
- Montfort, Mofert
De veurnaamste versjille inne Roersjtreek
[bewirk | brón bewèrke]Houden ( zowie in vasthouden, tegenhouden, inhouden etc.) Koud, Oud
Berg, Melik, Hirkebosj, Mofert: haje, taegenhaje, inhaje. In Mofert heurt me auch waal de variant haoje.
Veurbaeldzinkes in het Bergs:
Hae mosjde zich inhaje om neet te gaon sjreve.
Vanaaf dez'middig zou 't nag kaajer waere! En 't is noe al sjterveskaad! Wie aad bus-doe noe eigelik gewaore? Ach, gank! Doe bus toch zeker väöl ajer!
In Postert sjprik me neet van haje, mèr van hawte, neet van kaad, mèr van kawd.
Dao hawt ich neet van! Good vasthawte! Ich hawt heel väöl van dich!
Verleje tied van höbbe: In Mofert en Postert dök 'hawwe'.
Ich haaj/heij gister ech geine tied!
Ich haw gister ech geine tied!
Dae haaj nieks in te bringe!
Dae haw nieks in te bringe!
Aan 't volgende kin me drèk heure, of eine van Postert kump:
1. Det mak mich nieks oet. ( maakt me niks uit )
2. 't sjmak mich neet ( eten smaakt niet )
Gebroek van de wäörd altied en sjteeds
Inne Roersjtreek trif me un versjuving aan biej dit waord. Postert, Vlòrp en Mofert ligke ut meis zuidelik, terwiel Berg, Melick en Hirkebosj dunder biej Remunj ligke. In Mofert, Vlòrp en mitnaam in Postert wird in väöl gevalle 'ummer' gezag, i.p.v. altied en sjteeds.
Zeer sjperadisch heurt me nag ( meistal door ajer luu) in Berg 't waord 'ummer', mèr 't is zo zeldzaam, det 't opvilt.
Grenseuversjrijdend gebroek van Roersjtreker dialekte is vriewaal allein nag meugelik in conversasies mit ajer luu oet beveurbeeld Kerken, Kerkeven, Haaren, Waldfuch, Hinsberg, Kempe, Euverbrook etc. In Pruusjes sjpraeke jongere nauweliks nag dialek, in taegesjtilling toet de Neerlandse jeug. Auch al sjterve mitname door veralgemenisering bepaolde oetdrukkinge en wäörd wie langer wie meer oet, doore omgang mit dialeksjpraekende volwassene en kinjer, blief 't dialek hiej toch good behaje.
Postert, Vlòrp, Mofert: 'ummer' ( sowie 'immer' in 't Pruusj).
t 's ummer 't zelfde mit dich!'
'Woont geer nag ummer samen? Jao, nag ummer'.
Getal 9
Allein in Postert (en veural bie ajer luuj ouch in Mofert) waerd 'neuge, nöge' i.p.v. 'nege' toegepas.
De auto wassen
Berg: 'Ich höb mien auto gewasje.'
Postert: 'Ich höb mien auto gewäsje.'
Mofert: Tweeklanke
[bewirk | brón bewèrke]In 't Mofers zeen zeer dudelike tweeklanke aanwezig biej bepaolde wäörd, die sjterk aafwieke van de euverige Roersjtreekdörpe.
Tweeklank ----> Twieëklank
Zo ----> Zoea ( sjpraek oet es zoe-wa)
Groot ----> Groeat
Boot ----> Boeat
Meer ----> Miëe(r)
Opvallend versjil mit de res is ouch de oetsjpraok van wäörd die mit 'st' beginne. Wo me inne res vanne Roersjtreek een -j- nao de -s- duujt, gebeurt dit neet in Mofert.
“sjtrieke, sjtaon, sjtieve sjtek”, waere in Mofert en Postert zonger -j- oetgesjpraoke: “strieke, staon, stieve stek”.
De toevoeging van een -j- achter wäörd eindigend op een -d- of -t-:
Handj, landj, mandj, kantj, verstandj; In Berg heurt me de toegevoegde -j- auch dök, mèr väöl minder dominant en consequent.
Vlòrp: hebbe i.p.v. höbbe.
[bewirk | brón bewèrke]Vlòrper sjpraeke neet van höbbe, mèr van hebbe. Dök waerd Vlòrp hiejdoor veurre gekkejen "Hebbeland" genump.