De Percessie vaan Sjerpenheuvel
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Percessie vaan Sjerpenheuvel is 'n Limburgs satirisch gedich in de traditie van d'r roman libertin van Théodore Weustenraad. 't Is gesjraeve in 't Mestreechs en wert besjouwd es 't bètste en bekèndste Limburgse waerk in dis genres.
Neet gesjraeve um oet te gaeve
[bewirk | brón bewèrke]Nao d'r Belzje opsjtaand in 1830 vluchde d'r pro-Belsj Weustenraad, zjuus wie e paar doezend aander Mestreechtenaere, nao 't Belsj. De Percessie is gesjraeve nao z'n vluch en e loos dao-oet vör tiedens bieèènkomste mèt aander gevluchde Mestreechtenaere. De Percessie is 'n waerk oeë-mèt Weustenraad op 'n sjpottende meneer aafraeëkend mèt sjienhèllèghèèd, d.w.z. mèt luuj die 't èngt deenke, 't aandert zègke en op 'n nog aander meneer handele en wal um opportunistische raejes. Weustenraad neumt name va bekaande Mestreechse families in de Percessie in 'ne hekelende context en zjuus umdat 't in 't Mestreechs gesjraeve is kan me d'r van oetgoeë dat 't neet op de örsjte plaatsj gesjraeve is um oet te gaeve. Mae ieëder um de geveules die zoe'ne bräök tewaeg brènge, vurm te gaeve en te dele mèt lotgenote op 'n meneer die hen baove hun lot oet holp.
Toch gong 't gedich 'n èège laeve lieje. Bie d'r doeëd va Weustenraad waor de Percessie bekaand in 'ne brèjje kreenk va vrun, ooch Mestreechse vrun. En d'r waoërte aafsjrifte gemakd en aafsjrifte van aafsjrifte...en de laezers genaoëte, bie de drupkes in de Momus sociëtèèt of in 't geheim. In Momusklanken, gedrukt in 1883, zeunt, naeve twieë gedichte van Laurent Polis twieë fragmaente van de Percessie opgenaome. D'r mores verdroog evvel neet dat me in 't aoëpenbaar uvver de Percessie kalde.
Örsjte druk in 1931
[bewirk | brón bewèrke]Rond 1930 goof 't in Mestreech 'ne groep jong intellectuele en keunstenaers die zich troffe in café Suisse an 't Vriethof: Charles Nypels, Han Jelinger, Henri Jonas, Charles Eyck e.a. En ooch zie genaoëte van de Percessie en de hekeling van 't clericaal bedrief, want in dae tied waor nog neet zoeväöl verenderd. Ze besjlaoëte um 't gedich te drukke. Charles Nypels waor d'r initiator en e vroog Charles Eyck um de oetgaaf mèt get preentsjes te verluchte. Jean Philippens zörgde, mèt de hulp van z'ne zoon en van Nicolaas Mens, väör 'n aafsjrif en väör 'n hersjpelling in modern Mestreechs. D'r druk waoërt oetgegaeve an Drukkerij v/h L.E. Bosch & Zn. in Utrech. De Persessie van Scherpenheuvel versjaen in september 1931 in 'n oplaag van 200 exemplare, mèt 27 illustraties van Charles Eyck, oonder 't pseudoniem LS. Ooch de aander name bleve oonvermeld en zeunt tiedens hun laeve ooch noeëts priesgegaeve. 't Waerk is broenechtèg va kleur, mèt 'n sjlappe kaf oeë 'ne kop van 'ne satyr opsjtèèt. Baove de sjpitse oeëre sjtèèt 'n W en oonder d'r kop 'n S. De tekeninge va Eyck zeunt grappig, vulgair en bruut en deunt deenke an de waerke van d'r Belzje keunssjèlder James Ensor.
Bie dis oetgaaf zeunt ooch 39 'sjlotsjtrofe' van 'n oonbekaande auteur opgenaome, dae waal 'n kènner waor van 't Mestreech va 1830 of zich dör aander haat laote advisere.
Twiede druk in 1964
[bewirk | brón bewèrke]D'r druk van 1931 haat neet väöl verenderd an de publieke opinie uvver Weustenraad's Percessie. In 't openbaar 'n lofleed zinge uvver dit waerk doog me neet. En me bleef 't oonder de toonbank verkope.
Journalist Hans G.M. Derks miengde dat in 1964 d'r tied riep waor väör 'n nuuj en godkoper oetgaaf. E wool daomèt 't taboe dat op de Percessie loog, dörbraeëke.
Driejde druk in 1994
[bewirk | brón bewèrke]De bedoeling van dis oetgaaf is um 'n groeëter publiek va literair en historisch geïnteresseerden kènnis te laote make mèt de Percessie va Weustenraad. 't Waerk bevat daonaeëve 'n inleiding van d'r Belzje Nederlandstalege sjriever Geert van Istendael en 'n verantwoording en commentaar va Lou Spronck. De tekeninge van Charles Eyck zeunt opgenaome, mae de illustratie van 't gedich waor in heng van Toussaint Essers.
't Verhaol
[bewirk | brón bewèrke]'t Verhaol is eenvoudig. Baevaarders oet Mestreech kaome in Sjerpenheuvel aan. Weustenraad, d'r ich-perzoeën, is daobie en zeukt 'ne herberg. Es e dae vindt, ziet-e dao 'n maat die 'm aa-sjtèèt. Ze aeëte zich get en kroepe è ge bèd vör 'n sjtevige vriejpartiej. D'r volgende mörge gèèt Weustenraad natuurlek nao d'r basiliek nao de mès um de mirakele te zieë. In die Hèllige Mès lupt alles verkieërd. D'r zoegenaamde kruppel, dae zoegenaamd genaeze mot waeëre, haat 't gaeld dat-e van de pasjtuurs kreeg um äörmzieëlig deur de kèrk te heenke, opgezaoëpe en sjtroompelt sjtroontszaat, mae allesbehalve kruppel, d'r basiliek in. Nao de mès wert Weustenraad oetgenuëdègd um bie d'r pasjtoeër te kaome aeëte. E keumt in e gezelsjap van oonbesjrieflek sjraansende en knoddelende gèseleke terech. Es de maat de soutane van 'ne pasjtoeër mot sjonvaege, kriet d'r miensj 'n enorm erectie en 't keend oontsjnapt nog mer zjuus an 'n verkrachting.
Bies hie sjreef Weustenraad de Percessie. 't Sjlot is däör 'ne oonbekaande sjriever gemakt.
Op d'r truukwaeëg sjleupt Weustenraad nog 'ns bie de maat en èèderèèn keumt kontaent wer truuk in Mestreech.
Vreug socialistische ideeje
[bewirk | brón bewèrke]Théodore Weustenraad waor Saint-Simonist en sjreef uvver d'r klassesjtrijd tussje de productieve en de neet-productieve in b.v. Chants de Réveil. Dit polletiek bewus-zieë waoërt 'm in os katholieke kontreije zoe koelek genaome dat-e 't sjlachoffer is waoëre van 'n raar vorm van karaktermoord. Bies op d'r daag van huuj wert bewaerd dat De Percessie vaan Sjerpenheuvel in de owwe van Weustenraad èèges neet aaf zow zieë kaome. Dat wert dör aandere betwiefeld want de Saint-Simoniste sjreve pamflette en èèn kenmaerk van dit genre is zjuus dat me an 't eind tut de essentie keumt.
Väörlètste strofe: nr 249.
'R kaan 't ouch neet oet mie hawwe
'R pak op ins 't meitske vas,
Trèk häör zoe tösse z'n twie kneje
En douwt häör, puunt häör, sjaart en tas
En wèlt..."Hier, hier...gein gekke fratse,
'T is werechteg wel gewees;
Laot noe gerös 't meitske sjete;
Zeet wies, en sjpäölt hei neet de bees."
Weustenraad sjtopt dus mit sjrieve, zjuus op 't momaent oeë klaor en dudelek wert oeë 't 'm um te doeë waor in de Percessie van Sjerpenheuvel. E klaagde mit dit satirisch gedich, al an 't begin van d'r 19de ieëw, de sjienhèllighèèd van Rooms-Katholieke seksuele moraal aan.
Natuurminnend
[bewirk | brón bewèrke]Weustenraad how sjerpe kritiek mae toch kènt me 'm gene atheïst neume. Dae term sjtamt pas oet 't begin van d'r vurrige ieëw. Weustenraad voond God in de natuur en ooch dao sjrieft-e uvver in de strofes 209 en 210:
Wie prachteg steit 't veld bezwangerd!
Wie hartverkwikkend sjijnt de zon!
'T hielal vernuit z'n levenskrachte
In 't vuurbad vaan de gouwe bron.
Reeds kroent ziech eder boum mèt blaajer,
Reeds völt ziech eder bos mèt zaank;
D'n hiemel dee lach d'aarde tege
En d'aarde sjik 'm lof en daank.
De beek die gist're laog bevrore
Drijf roukend aof wie vleujend glaas;
'N balsemgeur vaan lenteblomme
Rijs op vaan oet 't golvend graas.
De goudappel, de bij, de vogel
Zweef, gons en späölt de weie roond.
Alles verblijt ziech in 't leve
Zoe in de loch es op de groond.
D'r clerus gehekeld
[bewirk | brón bewèrke]'n Aander kenmaerk van 'n pamflet is de oetbundèghèèd oeë-mèt gesjraeve wert. Ooch d'r clerus wert op 'n oetbundège meneer an de kaak gesjtèlt. Weustenraad haat gaar gene las van eerbied, laot sjtoeë kwaeëzeleriej. Ooch haat-e d'r gènge las va dat-e waal deelnèmt an de riten van 't traditioneel Roomse laeve, zoewie 'n percessie of baevaart. Ooch dit lètste gegaeve is typisch väör 'n pamflet: d'r sjriever engageert zich en sjrieft kritisch uvver 't laeve oeë-e zich midden-in bevindt.
Strofe 111:
Mèt God kón d'r nog al ins spotte,
Da's niks! Mer hawt d'r ooit de gek
Mèt munneke of geisteleke,
Pas op, ze breke uuch de nek!
Geer kónt hun jaorelaank oontspringe,
Mer daoveur zeet d'r toch neet vrij;
Nein jónges, geer weert toch gesjore,
En dikwels nog verdeump debij.
D'r erotiek
[bewirk | brón bewèrke]In dit waerk wert oonbekommerd gevraeëte en gevriejd. D'r oonvermeujbaar vriejende Weustenraad is bieväörbèld getrowd en gèèt d'r van oet dat z'n vrow gaar neet hoeft te wete dat-e al 'ns naeve d'r pot pist. Daobie kan-e zich gaar neet väörsjtèlle dat zie neet 't èègeste dèèt, of um 't get moderner oet te drukke, e respecteert häör privé-laeve.
Strofe 78:
Ze waor m'n ziel um op te vrete
Wie ze haaf naaks dao veur miech stóng.
Ouch veulde iech m'n passie klumme
Bie eder lintje wat dao spróng.
Goddaank, dach iech al in m'n eige,
Aonstónds daan geit 't d'reuver heer!
En wie iech die reflexie maakde
Veel proont 't lèste rökske neer.
'n Vriejpartiej
[bewirk | brón bewèrke]Weustenraad neumt de dinger bie d'r naam en dat in dae tied. Mieë wie 'ne ieëw later waor me op 't Hollendsj nog neet zoe wiet. Mae Mestreech liegkt dan ooch väöl korter bie 't perverze, Welzje Luuk.
Strofe 95:
Iech kós gein inkel stuutsje geve
Of iech oontvóng 'r drei vaan häör,
En sjoen dat iech te pas doubleerde
Ze waor verdomp miech altied väör
Ze smeet en worp ziech oet de lakes,
Ze slingerde ziech um me lief,
Of bleef dèks e keteer dao ligke,
Stèl, zoonder aosem, bleik en stief.
Strofe 96:
Mer es z't daan weer aon voolt komme
...
En es 't dao waor!...Oh, m'n vrinde!
Oh!...Wat ze daan deeg zègk iech neet.
Theatersjtuk
[bewirk | brón bewèrke]In de jaore tachtèg van d'r vurrige ieëuw makde 't Kruis van Bourgondië in samewèrking mèt 't Muziektheaterensemble Contrant 'n muzikale theaterproductie op basis van dit waerk van Théodore Weustenraad. De regie waor in heng va Els Boonen.
De Percessie in recaente gesjiedsjrieving
[bewirk | brón bewèrke]P.J.H. Ubachs, keunshistoricus en Neerlandicus, beoordeelt de Percessie in z'n umvangriek waerk uvver de Limburgse gesjiedenis, Maaslandse Monografieën 63, nog in 't jaor 2000 op groond va aander es litteraire criteria. De licht scabreuze "Persessie vaan Sjerrepenheuvel" was misschien des te verwerpelijker, omdat de dichter het waagde de geestelijkheid te hekelen om haar slechte omgangsvormen, geringe aandacht voor de uiterlijke verzorging van de eredienst en oppervlakkige preken. Van de 544 blz. besjteedt Ubachs zès regels an 't, häöm warsjienlèk oonbekaande, gedich en d'r sjriever.
Bronne
[bewirk | brón bewèrke]- Kiek bronne bie artikel uvver Théodore Weustenraad
- "Momusklanken" (pdf) mèt gedichte van Théodore Weustenraad en Laurent Polis, 1883.
- Ubachs, P.J.H., Handboek voor de geschiedenis van Limburg, 2000, Maaslandse Monografieën, 63