Bakhoes

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Bakhoes, bakh's of bakkes ies 'n lossjtaond gebuuwke woa-in 'ne bakove ies gemetseld. Dat los sjtoon waor hièl belangriek, zeker in vreuger jaore toen väöl daker van hoezer van sjtruè waore gemaak. De genstersj (vónke), die oet de sjouw vloge koeste mèt gemaak, maetersjwied eweg zoan daak aansjteke mèt 't gevolg dat'r brand oetbrook. De aafsjtand tot 't woonhoes waor van de euverheid oet bepaald op 60 voot (18 maeter).

Consjtructie

De overuumde houw 'ne sjteine of leime vloer en 't plafón, de hemel geneump, waor ouch van leim of van gemetselde veldbrandsjtein. De eupening, de ovesmoel, woort aafgesjlote door 'n iezere deurke. De aafveur van zjwaam (rouk) ging via 'n gemetselde sjouw.

Veur en tege 't bakh's aan sjteit dèks nog 'n, get groater, gebuuwke dat fungeert es sjtookh's. Hie sjtoon houte rèkker woa op alle gebakke broajer en vla's oet kènne dampe. In 'ne hook sjteit meistal 'n kies of 'ne ouwe voorketel mèt aomere. Dat zint euvergebleve houtskoolreste. Die woorte bewaard um van dae poejer blinkende iezere en kopere veurwerpe te poetse.

't Bakke

De ove woort gesjtook mèt sjanse. Dat zint bössele bie-eingezeumerde tek. Um 'ne ove good werm te kriege tot zoan 200-250 grade, waore waal 10 sjanse nuèdig. 't Verdeile van de sjanse gebeurde mèt 't raocheliezer, 'ne lange iezere haok. Es dan de ove nao ongevaer ein oer good werm waor, woorte mèt de sjeuter, 'ne lange sjtek mèt 'n soort platte sjöp aan de veurkant, de deigvörme nao binne gesjote. Nao de bak vaegde me de laege ovevloer zuver mèt 'ne bessem, gemaak van ginster (brem). Zoane bessem woort ouch waal ovewösj geneump.

Gebroek

Bak- en sjtaokhoes van kundersjtein / veldbrandsjtein en sjanse in Winthage.

De nog werme ove woort nao 't bakke nog gebruuk um eppelkes en paerkes te druège, de zoa geneumde äöfte, die dan in de winter es sjpies op de vla 'n plaetske krege.

Zoane bakove kreeg in tieje van kèrmes, communiefièste en broelofte geine tied um aaf te keule. Hae waor dan daaglank in gebroek. Tièntalle wietbroajer, zjwartbroajer, vla's en sjinke woorte dan gebakke. In vreuger jaore houw ederein waal 'n bakhuuske op de wei, in de gaard of bie de koalh'f sjtoon.

Trivia

Gezèkdes:

't ies mer ein gewènde, zag de boer en toen vaegde hae mèt de kat de ove oet.(Me kènt ouch aan hièl raar geweuntes wènne)
Dae ies mèt de heng in d'n deig gevalle. (emes haet 'ne financiële mètvaller gehad)