Archimedes

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Archimedes van Syracuse (287-212 v. Chr.) waas 'ne wiskóndige en netuurkóndige oete Griekse aadheid.

Biografie

Archimedes woort gebaoren in Syracuse in 287 v. Chr. Hae waas de zoon vanne sterrekóndige Phidias en behuuerdje toete femielje van Hiëro II, tiran van Syracuse.

Aangetróch dore kènnis enne roem vanne weitesjappers inne universiteitsstad Alexandrië wo ouch de Bieb van Alexandrië loog, góng d'r dao wiskónde studere mitte lieërlinge van Euclides. Hae lieërdje dao ouch Eratosthenes kènne. Wersjienlik haet t'r hie ouch 't princiep van zien sjroef óntdèk. Dees wuuertj nag ummer in Egypte gebroek veure akkere te bevleuje.

Nao zien studies góng d'r trögk nao Syracuse en lag zich toe op alle óngerdeiler vanne wiskónde enne fysica, vanne abstrakte mattematiek toete praktische mechanica. De rizzeltaote van zien óngerzeuk sjreef Archimedes op in 'n reeks monografieje, die opvalle door klaorheid, einvaad van kalle, deepgank en oearsprunkelikheid. Tieën van dees monografieje zeen nag bewaardj gebleve.

De óntdèkking vanne nao zich geneumdje wèt (zuuch hoger) stalj 'm in staot te bewieze det 'n gólj kroean van Hiëron doren aedelsmeed waas vervalsj door toeveuging van zilver. 'n Anekdoot vertèltj det t'r, doe d'r 't theoretisch bewies haw gevónje, entousias de straot op leep en sjrieëfdje: "Eureka, eureka!" (Ich höb 't (gevónje); ich höb 't (gevónje)!)

Veure groeate massa van zien tiedgenoeate waas Archimedes aevel veurnamelik d'n oetvinjer van alderhenj kriegs- en anger tuug, apparate, hijskranen en ketrólle. Hae perfectioneerdje ouch de wirking vanne Egyptische watersjroef.

Bieje innaam van Syracuse dore Romeinen in 212 v.Chr. (tiejes de Twieëdje Punische Krieg) woort t'r door 'nen euverieverige, neet-naodinkendje Romeinse sjeldaot doead gemaak. Nao zien doead bleek det t'r haw naogelaote de principes van zien oetvinjingen in gesjrifte vas te lègke. Oet det bliek wiezieër Archimedes zich slechs inspandje veur loeter 't theoretische en speculatieve, en gein belang hechdje aan waat dem baat of veurdeil hej kónne bringe.

Vónjste

Hae vónj 'n gooj benaejing van pi (223/71 < pi < 22/7, » 3.1418) en beraekendje väöl oppervlakdje en volumes van diverse maetkóndige figure.
Axioma van Archimedes:
- Es a < b, den besteitj e netuurlik getaal n zoeadat a.n > b.
Wèt van Archimedes:
- 'n In 'n vleujstof ónger water geduudj lief óngervindj 'n opwerse krach die geliek is aan 't gewich vanne verplaatsdje vleujstof.

De oetvinjing vanne sjroef van Archimedes wuuertj ouch aan Archimedes toegesjreve.