Zaerems

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Zaerems. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Zaerems (in Hollans: Sevenums) is 't dialek det in de plats Zaerem gespraoke wurd.

't Dialek wurd òk gespraoke in 't derp De Kroeënenberg en 't gehucht De Pieël. 't Zaeremse taalgebied kumt oaveriëen mit de veurmalige gemeintegrenze. 't Zaerums en 't Grewvaorsters hebbe mier gemein mit 't Venloos en anger Limburgse dialekte as mit 't Haorster, waotoe Zaerem sins 2010 beej huërt. 't Zaerums vurmt same mit 't Venloos en Grewvaorsters 't meist nórdelikke grensgebied van 't Limburgse taalgebied. 't Zaerems wurd ieënigzins nog wal wies 't Limburgs geraekend mar 't wet nórdelikker gelaege Hors al dök nit mier. De begrenzing wurd gevurmd doar de mich-mij-isoglos. 't Zaerems zelf is òk gin zúver Limburgs dialek en haet 'n paartal Braobants-Kleverlandse invlóde waodoor 't Zaerems 'n aovergangsdialek is.

Indeiling Limburgs, Braobans en Kleverlands

't Zaerems is 'n Noord-Limburgs dialek tusse verschillende isoglosse tusse 't Limburgs ten zuud(oeëst)e van Zaerem en 't Braobants/Kleverlands (òk wal: Zuud-Gelders) dialek ten nórde dervan. Zaerem ligkt dichbeej Venlo, waodoor 't dialek väöl gemein haet mit 't Venloos, al zien der òk väöl aoverieënkomsten mit 't nórdelikker Haorster. 't Is aafhankelik van de defenisie of 't Zaerems 'n Limburgs of Kleverlands dialek is. 't Zaerems ligkt uvver 't algemein dichterbeej 't Limburgs as beej 't Braobants of Gelders/Kleverlands. Zaerem ligkt gedeiltelik ten nórde van de Uerdinger linie már umdet de Uerdinger linie zich beej Zaerem in twieë liene splitst, ligkt 't òk 'n gedeilte ten zúje dervan. In Zaerem sprikt me ieënerziejds van ik en òk, juus wie in Haors, már anderziejds wal van mich, dów en dich (mij en jij), juus wie in Midde-Limburg en Zuid-Limburg. Heejmej wiekt 't Zaerems van 't Kleverlands/Zuud-Gelders aaf wao me meej en geej gebroëkt veur mij en jij (aafgeleid van 't Braobantse mij en gij).

't Zaerems ligkt òk ten oeëste van de Diest-Nijmegenlinie net wie väöle dialekte in Nórd-Limburg. Dees isoglos wurd òk ás grens beschouwd tusse 't Braobants ten weste en 't Kleverlands ten oeëste dervan. Òk vèlt dees isoglos groeëtendeils same mit de ijs-ies isoglosse: in 't Zaerems sprikt me beejveurbild van tied en ies (tijd en ijs). Daonaeve hebbe mieërdere wäörd die in 't Nederlands 'n ij klank hebbe, 'n ie-klank in 't Zaerems plat.

Òk ligkt Zaerem juus ten zúje van de betoeëningslien (stoeëttoeën en sleiptoeën), már 't ligkt wal gehiël ten nórde van de Panningerlinie. Dit mákt 't Zaerems 'n aovergangsdialek tusse 't Kleverlands en 't Limburgs.

Mich-keteer

In Zaerem kent me juus wie in Venlo en väöl angere Midde- en Zuud-Limburgse plátse mich veur 't woord mij. Már det is nit altied zoe gewaest; 't wäördje mich haet nog gin ieëw gelaeje 't (Kleverlandse) wäördje meej (groeëtendeils) verdrónge, waarschienlik door de invloed van 't Venloos, al kumt de vorm meej taegewäördig stiks dukker wèr veur door invloed van 't Haorster. Bejje vorme kunne dus as Zaerems bestempeld waere, al is de vurm mich gebroekelikker. Vrújer kende me in Zaerem òk gin dów en dich. Daoveur kós me veur 't jaor 1900 de wäörd dij en geej. Dees vurme bestaon al hiel langk nit mieër. Taegewäördig ligkt Zaerem in 't mich-keteer wát vrújer nit 't geval waar.

Nórdelikke en westelikke kenmerke

In de volgende gevalle kumt 't Zaerems aoverieën mit 't Gelders/Kleverlands of zelfs beej 't Braobants:

't Gebroëk van 't voornaamwoord ik veur de eerste persoon enkelvoud nominatief en nit ich, juus aaf Kèpel (Panninge), Helje, Baolder, Tegele wiejer zuudwaarts veurkumt;
't Gebroëk van 't wäördje òk (ook) en nit ouch wat in de mirste Limburgse dialekte gebroëkelik is.
't Oëtieëntrekke van de vocalen ij en au, waodoor de Limburgse wäörd bein en baum oëtgespraoke waere as bieën en boeëm;
't Veurkomme van de sch- klank in pláts van de typisch Limburgse sj- klank, waodoor me in Zaerem van schoeël (school) sprikt en nit van sjoeël, juus wie det veurkumt vanaaf Kèpel (Panningen), Helje en Tegele wiejer zuudwaarts.

Zújelikke, Limburgse kenmerke

In de volgende gevalle kumt 't Zaerems aoverieën mit angere Limburgse dialekte:

't Gebroëk van 't voornaamwoord mich, en nit meej zoe as in Haors, veur de eerste persoon enkelvoud datief-accusatief;
't Veurkomme van dów en dich veur de tweede persoon enkelvoud, waoveur 't Zaerems respektievelik dów, dich en dien gebroëkt;
't Gebroëk van 't veurzetsel wie, in pláts van 't Kleverlandse en Nederlandse hoe. Ónder 't wäördje wie (persoeën) wurd in 't Zaerems en angere Limburgse dialekte wae verstaon;
Behald van 't verschil tusse stoeëttoeën en sleiptoeën. Juus ten nórde en weste van Haors verdwient dit verschiensel wèr. In America en Brookheze kumt 't al nit mier veur;
Behald van de vocaal û, geschraeve as oe; waodoor der van hoës gespraoke wurd en nit van huus (Gelders/Kleverlands) of huis (Braobants).
Behald van de ê en ô; waodoor neet en good gebroëkt waere, in pláts van 't Gelders/Kleverlands én Braobantse nie en goe(d).

Zaerems wäördbook

Der bestieët òk 'n Zaerems wäördbook, mit as titel: zoeë zag en zaet me det in Zaerum. In 't book staon spraekwäörd, gezegdes en typisch Zaerems wäörd. 't Book bevat 6.000 wäörd en is zeshóngerd pagina's diek.

Wäördliêst

In 't Zaerems bestaon òk väöle wäörd die van umligkende spraoke zien aafgeleid, sommige wäörd bestaon in mieërdere Limburgse dialekte, andere enkel in 't Zaerems. De wäörd hebbe 'n Nederlandse, Duitse, en in mindere mate 'n Keltische en Franse invloed. 't Ieëne woord is mieër in gebroêk dan 't andere, väöl traditionele wäörd zien verloren gegaon aan 'n vernederlandste versie. Rechts stieët 't Zaeremse woord, links 't Nederlandse woord.

Nederlands	Sevenums
aardappels	petatte
aardbeien	erbaere
azijn	aek
bagage	pakkazie
balkenbrij	kerboêt
bang	schów
boeren laten	käöke
bord	telder
bosbessen	moelbaere
bramen	brampele, brombaere
eekhoorn	inketske
ellende	aozel
gierigaard	centebiêter
goedkoop	baeterkoeëp, bielig
ham(worst)	schènk(wors)
huilen	schràwwe, bäöke
met de achternaam heten	zich schriêve
jeneverbessen	wachelbaere
jeuk	juks
kalf	mökske
kikker	kwekkert
kippen	henne
klaar zijn	vérdig zien
koolmeesje	beiepikske
koukleum	kaldekrimper, aozelliejer
kruisbessen	stekbaere
laarzen	stieëvels
lieveheersbeestje	aoliebieësje
libel	glaassniejer
mieren	zèkdempels
neus	naas
pijn	wieë
schaduw	schieëm
(appel)stroop	kroêt
ui	loeëk, zwiebelot
vaatdoek	schóttelslet
vork	forket, rikske
vriezen	vraere
wesp	weps, maespel
zeuren	sánikke, näöle

Dit aoverzich toeënt slechs enkele wäörd, der bestaon der in wirkelikheid nog väöl mieër.

Zuug òk dees verwante artikele

Braobants-Limburgse aovergangsdialekte, 'n artikel uvver de aovergang van 't Limburgs nao 't Klevers/Gelderlands.
Limburgs
Kleverlands
Braobants-Limburgse aovergangsdialekte
Haorster
Venloos
mich-kwartier

Externe links

[1]
[2]
Taalkaart van Nórd-Limburg, waarop mit 'n paartal belangrieke isoglosse steit aangegaeve wie 't Limburgs in 't Gelders/Kleverlands uvvergeit.