Utrechsen Heuvelrögk

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Dit attikel geet uëver d'r sjtoewwal, vuur de gemingde zuug: Utrechtse Heuvelrug. Vuur 't natoerpark, zuug: Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug

D'r Utrechsen Heuvelrögk is 'ne sjtoewwal deë vuur e groeët deel i g'n provins Utrech ligk en vuur e kling deel i Noard-Holland, tusje 't Gooimeer in 't noardweste en d'r Nederrijn in 't zuudoeëste. 'r Lup va de plaatsj Huizen noa Rhenen, oeë d'r markante Grebbeberg ligk. D'r sjtoewwal hat mieërdere toppe bove de 50 meter. D'r Amerongsen Berg is mit 69,2 meter boave d'r zieësjpegel 't hoeëgste punt.

De totale lingte is vunneftig kilometer. De totale oppervlakde is 230 km². Doamit is 't nao de Veluwe 't groeëtste bösjgebeed en sjtoewwal va Nederland.

Untsjtoan

D'r Utrechsen Heuvelrögk is ungeveër 150.000 joare geleje, i de vuurlètste iestied, 't Salien, entsjtange. Vuur deë tied sjtruimde de Maas en d'r Rien e sjtök noardeliger as noe, op de plèk, oeë hüts d'r Geldesje Vallei ligk. De revere houwe hei dikke lage zand en grind aafgezat. Tiedes 't Salien woeëde die sedimentlage umhoeëggedrök, zjus wie bei angere sjtoewwale i Midde-Nederlank. I de lètste iestied, 't Weichselien, woar 't gebeed 'n permafros. Durch de doamals uëverheesjende winge oet 't noardweste woeëde dikke lage zand aa g'ne oeëskant aafgezèt.

I dees kaode periode vónk erosie sjtat. Durch de permafros kós 't sjmeltwater va d'r sjnee neet i g'ne ungergrónk infiltrere, oeë-durch 't zich góng 't concentrere i sjtruimpkes en de ungergrónk begós te erodere. Heidurch woeëde druëge daler of gröbbe gevörmt. Dit vóng óch sjtat in 't Salien, meh de gröbbe oet deë tied zing vöal groeëter as die van 't Weichselien. E groeët daal oet 't Salien is beivuurbild de Darthuizer Poort. D'r Rien erodeert d'r sjtouwwal aa g'n zuudkant. Dat is zichbaar aa de zieër sjteile hellónge va g'ne Grebbeberg.

Toen 't klimaat wermer woeëd, is 't gebeed bebösj geraak. Vanaaf 't Neolithicum raakde d'r heuvelrögk bewoeënd. 't Bösj woeëd doa gekap vuur de vieteelt en d'r landboew. Vanaaf d'r Ieëzertied bis de vreuge middelieëwe verplaatsjde me d'r landboew noa 't lieëger land. Op d'r heuvelrögk untsjtange zoeë hei- en sjtoefzandgebeder. I d'r nuëgetienden ieëw en d'r twintigsten ieëw woeëde groeëte sjtökke bösj, vuural noaldbeum aageplant. De bösje bepale 't landsjap nag allezeleëve.

Natoerbehaod

D'r heuvelrögk is e ecologisch en geografisch wichtig gebeed. In 2003 woeëd 't zudelig sjtök ter gruëtde van 6.000 ha, unger d'r A12, as nationaal park aageweëze. 't Gebeed is evvel zoeë versjnipperd geraak, dat sómmige deerate muijte hant um te uëverleëve. Me wirk aan ecodukte, die gleise en autobane mótte uëverbrögke. Unger mieë de provins Utrech, 't Utrechts Landschap, Natuurmonumenten, 't Goois Natuurreservaat, Staatsbosbeheer en 't IVN zint heivuur verantwoadelig. 't Guëf noe mieërdere ecodukte, oeë-unger twieë bove d'r A12.