Staotsvörm

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

'ne Staotsvörm besjrijf de wijs boe-op versjèllende euverheidsverbande ziech tot mekaar verhawwe. Dit hilt meistes in tot de staotsvörm volges twie dimensies weurt gedfinieerd: volges de maote boe-in 't bestuur is ge(de)centraoliseerd en volges 't aontal soevereine bestuurslage. Volges de ierste dimensie weure staotsvörm verdeild in gecentraoliseerde en gedecentraoliseerde staote. Volges de twiede dimensie weure staotsvörm verdeild in einheidsstaote, federaties en confederaties.

Euver 't algemein geit 't heibij um staote of len, mer 't is ouch meugelek de staotsv"rom te besjrieve vaan 'n supranationaole organisatie (beveurbeeld de Europese Unie) of dee vaan 'n decentraole euverheid (beveurbeeld Noordrien-Wesfale).

Me moot 'ne staotsvörm oondersjeie vaan 'ne regeringsvörm. Mèt de regeringsvörm meint me de wijs boe-op betrèkkinge tösse versjèllende ambde binne ein euverheidsverband zien geregeld. Mèt de staotvörm meint me evels de wijs boe-op versjèllende euverheidsverbande ziech tot mekaar verhawwe. Drei veurbeelde die examplarisch zien veur de Limbörgstaolege lezer:

• de Nederlandse regeringsvörm is 'n constitutioneel monarchie mèt e parlemintair systeem dewijl de Nederlandse staotsvörm 'ne gedecentraoliseerden einheidsstaot is;
• d'n Duitse regieringsvörm is 'n parlemintair rippubliek dewijl d'n Duitse staotsvörm 'n federatie is;
• de Belzje regeringsvörm is, zjus wie Nederland, ’n constitutioneel monarchie mèt e parlemintair systeem dewijl de Belzje staotsvörm, zjus wie Duitsland, ’n federatie is.

In de continentaole politicologie gief 't de traditie e versjèl te make tösse die twie vörm. In de Angelsaksische wereld weurt dat versjèl evels dèks neet gemaak en weure de terme doorein gegoeid. Daodoor weure Nederland, Duitsland en Belsj door Ingelstaolege academici meistes respectievelek es volg geneump: 'n gedecentraoliseerde constitutionele monarchie mèt e parlemintair systeem, 'n gefederaliseerde parlemintair rippubliek en ’n gefederaliseerde constitutionele monarchie mèt e parlemintair systeem.

Wat percies 't versjèl is tösse 'ne gedecentraoliseerden einheidsstaot en 'n federatie is soms meuilek te zègke. Meistes weurt 't oetgelach in constitutionele terme. Zoe is Nederland gedecentraoliseerd mer nog ummertouw 'nen einheidsstaot umtot de provincies en gemeintes gein constituties höbbe die in hun eige respectieve territoria geliek staon aon de nationale constitutie. De boondsstaote vaan Duitsland höbbe evels wel zoen soort constituties. Ouch is 't meuilek um 'n lijn te trèkke tösse gecentraoliseerde en gedecentraoliseerde federatie en confederaties. Die twie staotsvörm zien, in vergelieking tot einheidsstaote, per definitie al gedecentraoliseerd. Me kin evels wel stèlle tot de ein (con)federatie minder gecentraoliseerd is de aander (con)federatie. De Amerikaanse staote höbbe mie mach es de Duitse boondsstaote en zoe kin me stèlle tot de VS gedecentraoliseerder is. In de Russische Federatie is dit nog meuileker te zègke. Dao gief 't autonomie rippublieke die constitutioneel vergeliekbare mach höbbe es Amerikaanse en Duitse bondsstaote. 't Gief dao evels ouch oblaste, en die zien hendeger oondervoonde aon de gecentraolsieerde Russische wet es zelfs de Nederlandse provincies zien. De discussie roontelum staotsvörm is dus bijnao noets besjouwt es geslote.