Praag: Versjèl tösje versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Praoger Historie |
||
| Tekslien 1: | Tekslien 1: | ||
{{dialek|Mestreechs}} |
{{dialek|Mestreechs}} |
||
[[Plaetje: |
[[Plaetje:Karlův most-2.jpg|right|thumb|350px|Oetsiech oppe Praog vaanaof de Karelsbrögk.]] |
||
'''Praag''' ([[Tsjechisch]] ''Praha'') is de [[hoofstad]] en groetste stad vaan [[Tsjechië]]. In dit land vörmp 't 'n eige distrik, naomelek de ''hlavní město'' ofwel hoofstad. 't Ligk cintraol in de [[Boheme]]. De stad heet per 31 miert 2005 [[Lies vaan stei mèt mier es ein miljoen inwoeners|1.172.975 inwoeners]] en heet 'n oppervlak vaan 496 [[veerkante kilometer|km<sup>2</sup>]]. De stad ligk op e gemaoteg [[heuvel]]land en weurt doorstruimp door de [[Moldau]], ''Vltava'' op 't Tsjechisch. Ze is vaan groet [[polletiek]], [[ikkenomie|ikkenomisch]] en [[toerisme|toeristisch]] belaank; sinds [[1992]] steit de ganse binnestad op de [[Wereldheritaasjlies]] vaan [[UNESCO]]. |
'''Praag''' ([[Tsjechisch]] ''Praha'') is de [[hoofstad]] en groetste stad vaan [[Tsjechië]]. In dit land vörmp 't 'n eige distrik, naomelek de ''hlavní město'' ofwel hoofstad. 't Ligk cintraol in de [[Boheme]]. De stad heet per 31 miert 2005 [[Lies vaan stei mèt mier es ein miljoen inwoeners|1.172.975 inwoeners]] en heet 'n oppervlak vaan 496 [[veerkante kilometer|km<sup>2</sup>]]. De stad ligk op e gemaoteg [[heuvel]]land en weurt doorstruimp door de [[Moldau]], ''Vltava'' op 't Tsjechisch. Ze is vaan groet [[polletiek]], [[ikkenomie|ikkenomisch]] en [[toerisme|toeristisch]] belaank; sinds [[1992]] steit de ganse binnestad op de [[Wereldheritaasjlies]] vaan [[UNESCO]]. |
||
==Naom== |
|||
De naom vaan de stad kump allezeleve vaan 't [[Tsjechisch]] woord ''práh'' dat zoeget wie dölper beteikend. Daomèt verwies 't nao de dölpers in de reveer de Moldau, dee watervalle geve. Dao neve heet de stad ouch de bienaome ''de Gouwe Stad'' en ''de stad mèt de hoonderde Tories'' dee reverere nao de fele bezundere gebouwe in de stad. |
|||
== Historie == |
|||
===Vreug Historie=== |
|||
De aajdste späöre vaan menslui roontelum Praog geit trök tot 't [[Paleolithicum]]. Umtrint 200 v. Chr. zien 't de [[Kelte]] dee ziech vestige zjus te zuie vaan Praog. Diese Keltische stam ([[Boii|Bojers]]) bouwde dao eine [[vlöchbörch]] dee me noe ''Závist'' nump. In de ierste iew valle de [[Marcomanni]] (eine [[Germane|Germaonse]] stam) de vlöchbörch aon en verovere 't. In de zèsde iew koume de [[Sloveske volke|Slove]] in 't gebeed. |
|||
=== stiechting vaan de Praoger stei === |
|||
Volges de legende stiechte roont 800 [[Libusje]] en [[Przjemysl de ploger]] de [[Praoger Börch]]. Dees is daan noch vaan hout. Einen twiede börch woort in de tiende aon de anger kaant vaan de Moldau gebouwd, de zoegenump [[Vysjehrad]] (Hoege Börch). De stad woort vaanaof daan de [[regeringzedel|zedel]] vaan de graove en later vaan de keuninge vaan de [[Boheme]]. Tösse de twie börchte vestige zich versjèllende marchange zoe wie [[Duutsjlandj|Duitsers]] en [[Joededom|Jäö]]. [[Wenceslaus I vaan Boheme]] geef in 1230 de nederzetting stadsrechte. In 1257 [[Ottokar II vaan Boheme]] stich aon de anger kaant vaan de Moldau [[Malá Strana]] (de Kleine Zije). Daarteg jaore later, in 1287, breid de stad oet en ontstaot 't huje [[Aajd Stad (Praag)|Aajd Stad]]. Bij Malá Strana kump d'r in 1320 de stad [[Hradtsjany]] bij. |
|||
===Middeliewe=== |
|||
[[Plaetje:Katedrala svateho Vita.jpg|thumb|left|[[Sint-Vituskathedraal (Praag)|Sint-Vituskathedraal]] gebouwd vaanaof 1344.]] |
|||
De stei bereik ein bleujperiood. 't [[Bisdom]] vaan Praog woort ei [[aorsjbisdom]] en woort de [[Sint-Vituskathedraal (Praag)|Sint-Vituskathedraal]] gebouwd, beije in 1344. [[Karel IV vaan 't Heileg Römsj Riek|Karel IV]] stich in 1348 de universiteit vaan Praog en de [[Nui Stad (Praag)|Nui Stad]]. In 1357 laot heer ouch ein brögk bouwe op de plaots vaan de aaje Judithbrögk, dies [[Karelsbrögk (Praag)|Karelsbrögk]] verbindt de twie kaant mèt einanger. Wie in 1400 [[Wenceslaus vaan Boheme]], de zoon vaan Karel IV, es kiezer vaan [['t Heileg Römsj Riek]] weurt afgezèt is Praog gein residentiestad mie. 't Geit noch slechter mèt de stad wienie de [[Jan Hus|Hussitische]] revolutie (opstand vaan protestante) oetbreek. Ei groet deil vaan de stad weurt verwoes in 1419. Ouch vind de [[Ierste Praoger Oetvinstering]] plaots, lui vaan 't stadsbestuur weure 't raom oetgesmiete. In 1547 braok d'r einen opstand tege [[Ferdinand I vaan 't Heileg Römsj Riek|Ferdinand I]] oet. Heer slaot d'n opstand neer en de Praogenere kriege väöl minder rechte en vrijhede. |
|||
=== Daartegjoarege Krieg === |
|||
[[Plaetje:Prager.Fenstersturz.1618.jpg|thumb|right|De Twiede Praoger Oetvinstering in 1618]] |
|||
[[Plaetje:Braun Praha UBHD.jpg|thumb|right|Praog in 1572]] |
|||
Wienie [[Rudolf II vaan 't Heileg Römsj Riek|Rudolf II]] aon de mach kump weure de stei in 1583 opnui de residentiestad vaan de kiezer. 't [[Protestantisme]] gruijde in 't Heileg Römsj Riek en Rudolfs opvolger keizer [[Matthias vaan 't Heileg Römsj Riek|Matthias]] zaog dee religieuze verdeiltheid es ei gevaor en lègkde de protestante väöl regels op. In 1618 koume de protestante in opstand, bestrome ze de Praoger Börch en weure de katholieke bestuurslui oet 't raom vaan de börch gesmiete ([[Twiede Praoger Oetvinstering]]). Dat waor onder angere de aonleiing veur d'n [[Daartegjoarege Krieg]]. Bij de [[slaag bij de Witten Berg]] in 1620 weurt 't protestantse leger verslaoge en de protestante weure verjoog. De [[Zwaede|Zwaede]] verovere de Paoger Börch, meh de Aajd Stad kriege ze neet veroverd. De katholieke euverwinners bringe de [[Barok]] nao Praog, meh de Tsjechischer cultuur beleef ei deeptepunt. In 't Tsjechisch spreek me vaan de veulgende 150 jaor vaan ''doba temno'' (donkeren tied), boe-in Praog vergermanisiert weurt. |
|||
===Modernen Tied=== |
|||
In 1784 weure de veer stei (Aajd Stad, Malá Strana, Hradtsjany en Nui Stad) door [[Jozef II vaan 't Heileg Römsj Riek|Jozef II]] bie-ein gevoeg. En dao op vuulgde ein bleujperiood veur de Tsjechische cultuur (de zoegenump ''Tsjechisch nationaol Wedergeboorte'' in de 18e en 19e iew). Roontelum 1855 waore de Duutstaolege neet mie in de mierderheid. De twie gróppe waore in conflic, zoe woort de Universiteit gespitst in ei Duuts en ei Tsjechisch deil. |
|||
Op 28 oktober 1918 woort Praog de hoofstad vaan [[Tsjecho-Slowakije]] en in 1922 woort de stad oetgebeid (anexaties) tot Groet Praog. In 1939 vèlt Duutslaand Tsjecho-Slowakije aon en is Praog tot 1945 deil vaan Duutslaand. Praog kump vrij ongesjonde de [[Twiede Wereldoorlog|Twiede Wereldkrieg]] door. De Sovjets valle de stad binne en in 1948 greep de communistische partij vaan Tsjecho-Slowakije de mach. Pas in 1989 kump 't communistisch regiem te val. In 1993 splis Tsjecho-Slowakije ziech in Tsjechië en Slowakije, Praog woort de hoofstad vaan Tsjechië. |
|||
Sins 1990 is Praag 'n partnerstad van 't [[Duitsland|Duitse]] [[Hamburg]]. |
Sins 1990 is Praag 'n partnerstad van 't [[Duitsland|Duitse]] [[Hamburg]]. |
||
| Tekslien 9: | Tekslien 35: | ||
{{Link FA|nl}} |
{{Link FA|nl}} |
||
{{commons|Category:Prague|Praog}} |
|||
[[Categorie:Houfsjtad]] |
[[Categorie:Houfsjtad]] |
||
Versie op 13 nov 2011 21:51
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Praag (Tsjechisch Praha) is de hoofstad en groetste stad vaan Tsjechië. In dit land vörmp 't 'n eige distrik, naomelek de hlavní město ofwel hoofstad. 't Ligk cintraol in de Boheme. De stad heet per 31 miert 2005 1.172.975 inwoeners en heet 'n oppervlak vaan 496 km2. De stad ligk op e gemaoteg heuvelland en weurt doorstruimp door de Moldau, Vltava op 't Tsjechisch. Ze is vaan groet polletiek, ikkenomisch en toeristisch belaank; sinds 1992 steit de ganse binnestad op de Wereldheritaasjlies vaan UNESCO.
Naom
De naom vaan de stad kump allezeleve vaan 't Tsjechisch woord práh dat zoeget wie dölper beteikend. Daomèt verwies 't nao de dölpers in de reveer de Moldau, dee watervalle geve. Dao neve heet de stad ouch de bienaome de Gouwe Stad en de stad mèt de hoonderde Tories dee reverere nao de fele bezundere gebouwe in de stad.
Historie
Vreug Historie
De aajdste späöre vaan menslui roontelum Praog geit trök tot 't Paleolithicum. Umtrint 200 v. Chr. zien 't de Kelte dee ziech vestige zjus te zuie vaan Praog. Diese Keltische stam (Bojers) bouwde dao eine vlöchbörch dee me noe Závist nump. In de ierste iew valle de Marcomanni (eine Germaonse stam) de vlöchbörch aon en verovere 't. In de zèsde iew koume de Slove in 't gebeed.
stiechting vaan de Praoger stei
Volges de legende stiechte roont 800 Libusje en Przjemysl de ploger de Praoger Börch. Dees is daan noch vaan hout. Einen twiede börch woort in de tiende aon de anger kaant vaan de Moldau gebouwd, de zoegenump Vysjehrad (Hoege Börch). De stad woort vaanaof daan de zedel vaan de graove en later vaan de keuninge vaan de Boheme. Tösse de twie börchte vestige zich versjèllende marchange zoe wie Duitsers en Jäö. Wenceslaus I vaan Boheme geef in 1230 de nederzetting stadsrechte. In 1257 Ottokar II vaan Boheme stich aon de anger kaant vaan de Moldau Malá Strana (de Kleine Zije). Daarteg jaore later, in 1287, breid de stad oet en ontstaot 't huje Aajd Stad. Bij Malá Strana kump d'r in 1320 de stad Hradtsjany bij.
Middeliewe
De stei bereik ein bleujperiood. 't Bisdom vaan Praog woort ei aorsjbisdom en woort de Sint-Vituskathedraal gebouwd, beije in 1344. Karel IV stich in 1348 de universiteit vaan Praog en de Nui Stad. In 1357 laot heer ouch ein brögk bouwe op de plaots vaan de aaje Judithbrögk, dies Karelsbrögk verbindt de twie kaant mèt einanger. Wie in 1400 Wenceslaus vaan Boheme, de zoon vaan Karel IV, es kiezer vaan 't Heileg Römsj Riek weurt afgezèt is Praog gein residentiestad mie. 't Geit noch slechter mèt de stad wienie de Hussitische revolutie (opstand vaan protestante) oetbreek. Ei groet deil vaan de stad weurt verwoes in 1419. Ouch vind de Ierste Praoger Oetvinstering plaots, lui vaan 't stadsbestuur weure 't raom oetgesmiete. In 1547 braok d'r einen opstand tege Ferdinand I oet. Heer slaot d'n opstand neer en de Praogenere kriege väöl minder rechte en vrijhede.
Daartegjoarege Krieg
Wienie Rudolf II aon de mach kump weure de stei in 1583 opnui de residentiestad vaan de kiezer. 't Protestantisme gruijde in 't Heileg Römsj Riek en Rudolfs opvolger keizer Matthias zaog dee religieuze verdeiltheid es ei gevaor en lègkde de protestante väöl regels op. In 1618 koume de protestante in opstand, bestrome ze de Praoger Börch en weure de katholieke bestuurslui oet 't raom vaan de börch gesmiete (Twiede Praoger Oetvinstering). Dat waor onder angere de aonleiing veur d'n Daartegjoarege Krieg. Bij de slaag bij de Witten Berg in 1620 weurt 't protestantse leger verslaoge en de protestante weure verjoog. De Zwaede verovere de Paoger Börch, meh de Aajd Stad kriege ze neet veroverd. De katholieke euverwinners bringe de Barok nao Praog, meh de Tsjechischer cultuur beleef ei deeptepunt. In 't Tsjechisch spreek me vaan de veulgende 150 jaor vaan doba temno (donkeren tied), boe-in Praog vergermanisiert weurt.
Modernen Tied
In 1784 weure de veer stei (Aajd Stad, Malá Strana, Hradtsjany en Nui Stad) door Jozef II bie-ein gevoeg. En dao op vuulgde ein bleujperiood veur de Tsjechische cultuur (de zoegenump Tsjechisch nationaol Wedergeboorte in de 18e en 19e iew). Roontelum 1855 waore de Duutstaolege neet mie in de mierderheid. De twie gróppe waore in conflic, zoe woort de Universiteit gespitst in ei Duuts en ei Tsjechisch deil.
Op 28 oktober 1918 woort Praog de hoofstad vaan Tsjecho-Slowakije en in 1922 woort de stad oetgebeid (anexaties) tot Groet Praog. In 1939 vèlt Duutslaand Tsjecho-Slowakije aon en is Praog tot 1945 deil vaan Duutslaand. Praog kump vrij ongesjonde de Twiede Wereldkrieg door. De Sovjets valle de stad binne en in 1948 greep de communistische partij vaan Tsjecho-Slowakije de mach. Pas in 1989 kump 't communistisch regiem te val. In 1993 splis Tsjecho-Slowakije ziech in Tsjechië en Slowakije, Praog woort de hoofstad vaan Tsjechië.
Sins 1990 is Praag 'n partnerstad van 't Duitse Hamburg.
