Stripverhaol

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Aoflievering vaan Krazy Kat, 'n Amerikaons stripverhaol oet de ierste hèlf vaan de twintegste iew.

E stripverhaol is e verhaol wat besteit oet 'n serie op 'n rij (strip) gezatte pleetsjes mèt daobij de door de figure gesproke teks in 't pleetsje aongegeve. De lengde vaan e stripverhaol kin variëre vaan ei rijke tot e book vaan tientalle blajer. Strips zien oontstande in Amerikaonse gezètte - oersprunkelek es politieke satire, later ouch es humor in 't algemein - en oontwikkelde ziech in 't interbellum gestiedegaon tot 'n kunsvörm mèt langer verhaollijne. De mieste strips zien gemaak veur sjaolkinder of pubers, al gief 't ouch serjeus strips veur e volwasse pebliek. 't Leze vaan stripverhaole door (joonk)volwassene is e versjijnsel oet de nerdcultuur.

Oontwikkeling en genres

Max en Moritz, de twie hoofpersoene vaan 't gelieknaomeg beeldverhaol oet 1865.

Mutt and Jeff, boe me hei de ierste aoflievering vaan zuut, leep vaan 1907 tot 1982 en waor ein vaan de ierste daogelekste gezèttestrips.

Veurluipers

't Stripverhaol heet versjèllende veurluipers. Middeliewse handsjrifte mèt väöl pleetsjes of moersjèlderinge mèt e narratief weure dèkser mèt stripverhaole vergeleke. De echte geboorte vaan 't beeldverhaol moot me evels in negentiende iew zeuke. De teikeninge vaan Rodolphe Töpffer meh veural de verhaole vaan Max und Moritz (door Wilhelm Busch) weure dèks al es zoedaonig aongeveve. In Max und Moritz, wat in 1865 versjeen, weure de batteraovestreke vaan twie jónge geïllustreerd mèt sjetsmaotege pleetsjes. 't Verhaol steit bij Töpffer en Busch neet in 't pleetsje, meh droonder. Deze vörm vaan stripverhaol is noe oongebrukelek meh is tot deep in d'n twintegsten iew gebruuk, beveurbeeld door Marten Toonder (teikeneer vaan de Bommelstrips; feitelek prozafeuilletons mèt pleetsjes debij) en Carla en Vilhelm Hansen (de sjöppers vaan Rasmus Klump, op z'ch Nederlands bekind es Pol).

De ierste belonstrips

De belonstrip, de vörm die me allewijl miestens oonder 'stripverhaol' versteit, kump in dezen tied ouch al sporadisch veur in cartoons - e woord wat in d'n Ingelstaolege wereld oontsteit veur satirische, dèks politieke teikeninge in gezètte en tiedsjrifte. Roond 1900 beginne Amerikaonse gezètte mèt 't regelmaoteg zètte vaan stripverhaole - dèks in de vörm vaan 'ne belonstrip. 't Succes vaan Mutt and Jeff, wat in 1907 begós, maakde 'n raasj los - veural in de VS, meh al hiel vreug ouch daoboete. De ierste jaore waore strips veural vaan 't kemik formaot, mèt witse vaan ein of twie streukskes.

Emancipatie

In 't Interbellum oontstoon ouch strips mèt langer verhaollijne. Die zien dèks nog neet hendeg pretentieus en veural op kinder geriech (zij 't sjaolkinder of pubers). Hei-in löp neet Amerika, meh Europa veurop. De satirische strip Les pieds nickelés oet Fraankriek oontwikkelt ziech vaan 'n cartoonstrip tot 'n ganse serie, boe ouch albums vaan weure oetgegeve. In de jaore twinteg verspringk die traditie ouch nao 't Belsj. Hergé (pseudoniem vaan Georges Remi) teikent laankluipende strips veur 't kinderketern vaan Le Vingtième Siècle. Es heer in 1929 Tintin (Kuifje) maak, weurt heer op slaag populair. De Kuifje-verhaole beginne rillatief pretentieloes meh weure al gaw ganse avonture, dèks mèt 'n serieus politieke laojing en mèt good oetgewèrkde teikeninge. Me geit spreke vaan de Franco-Belzje strip. Typerend hei-aon is tot ze nao veurpublicatie versjijne in geboonde albums, zoegeneumde bandes dessinés. 't Werk vaan Hergé bringk de strip in de buurt vaan 'n kunsvörm.

In de VS geit die oontwikkeling minder snel. Strips versjijne dao neet in doorzaam albums, meh dèkser in magazines op gojekoup papier ('pulp') die väöl lezers neet bewoere. In 1938 kump de ierste klassieke strip oet, es Superman (door Jerry Siegel en Joe Shuster) versjijnt, e verhaol euver 'ne minsechtegen alien mèt oongewoen krachte. Siegel en Shuster creëre daomèt e gans nui genre, de superheldestrip, die indeloes naovolging krijg (um te beginne mèt Batman, bedach door Bob Kane en Bill Finger in 1939). Ouch in 1938 versjijnt veur 't iers 'ne strip vaan Donald Duck, oersprunkelek 'n teikefilmfiguur. Dit begint es gezèttestrip, meh later weurt deze spin-off, veural daankzij 't werk vaan Carl Barks, tot hoofzaak gemaak, mèt e gans universum vaan figure die in de teikefilms neet veurkoume. In väöl len, ouch in Nederland, weure de Duck-strips in 'n eige blaad oetgebrach.

Nao d'n Twiede Wereldoorlog

Veural nao d'n Twiede Wereldoorlog weure mie stripverhaole geteikend, die voortbouwe op 't succes vaan de bovestaonde. Al in 1938, veur d'n oorlog dus, begint de strip Spirou et Fantasio (Robbedoes en Kwabbernoot). De strip, dee door de jaore heer diverse teikenere kint, weurt oetgegeve door Hergé ziene concurrent Jean Dupuis en versjijnt in 't laankloupend blaad Spirou. Nao d'n oorlog weurt dit imperium oetgebreid mèt tal vaan aander klassieke strips, wie Lucky Luke, Les Schtroumpfs (De Smurfen) en Gaston la Gaffe (Guust Flater) ('ne spinoff vaan Spirou et Fantasio).

Ouch in Vlaondere, en daan veural in Antwerpe, oontstoon strips. Aonjeger is Willy Vandersteen, dee al kort nao 't ind vaan d'n oorlog mèt Suske en Wiske kump. De strip weurt astrein populair, ouch in Nederland. Vandersteen zie succes inspireert mie Nederlandstaolege Belzje, wie Marc Sleen (Nero), Jef Nys (Jommeke) en Merho (Kiekeboe). In Nederland geit de oontwikkeling vaan serjeus kinderstrips neet zoe snel. Oet de jaore viefteg kint me dao veural werkskes wie Dick Bos en Kick Wilstra - allewijl vergete strips veur jonges mèt väöl actie en wieneg deepgaank.

In Fraankriek zelf oontsteit in 1959 nog 'n aander populair stripverhaol: Asterix. Dees serie, die invlood kint vaan oonder mie de Amerikaonse Donald Duck-strips, is 'n mingsel vaan 'nen historische strip ('r späölt in 't door Romeine bezat Gallië), 'nen humoristische strip en 'n heldeverhaol. Allewijl is Asterix in mie es hoonderd taole vertaold; 't kin ziech zoedoende mèt Kuifje en Donald Duck mete.

Strips in Japan

Hoofartikel: manga

Neve Europese strips en Amerikaanse comics gief 't ouch in Japan 'n bleujende traditie, bekind es manga. De manga goon deils trök op awwer Japanse kunsvörm en versjèlle daodoor wezelek vaan hun westerse pendante. Dit zuut me oonder mie aon de leesriechting (vaan rechs nao links), 't formaot (A5 of kleinder), de teikestijl en de verhaollijne (die doorloupe euver de versjèllende deile heer). De lèste decennia weure manga ouch in Europa en Amerika geleze. In Fraankriek höbbe ze intösse al e groeter merretaondeil es de traditioneel Franco-Belzje strips.

Ouch 't leze vaan manga door volwassene gelt es teike vaan nerdcultuur, in Japan bekind es otaku.

Graphic novels

Nog 'n aander genre is de graphic novel (lètterlek 'geteikende roman'). De definitie daovaan ligk neet vas, meh in eder geval geit 't um e serieus soort stripverhaol wat wezelek mie literair is es de gemiddelde strip. Ze drejje in groete maote um 't verhaol en wèlle soms expliciet de vergelieking mèt de 'groete' literatuur oetlokke. Mainstreampopulariteit haolde Maus van Art Spiegelman, wat zelfs de Pulitzerpries veur literatuur kraog. In Nederland woort Dick Matena bekind mèt zien 'verstrippinge' vaan gesjreve romans.

Limbörgstaolege strips

't Gief 'n aontal strips in 't Limbörgs, dèks vertaolinge vaan bestaonde strips. Zoe kaome twie Asterixverhaole en diverse Suske en Wiskeverhaole oet die diverse Limbörgse dialekte combinere, en gief 't 'n Kuifje (Kèèfke) in 't Hessels. Oersprunkeleke strips in 't Limbörgs zien Waore die ouch veur e Preuvenemint gekómme (in 't Mestreechs) zoewie de themastrip Ambiorix, in neet minder es 30 versjèllende dialekte.