Sjeldaeze

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Sjeldaes (of staekvleeg) is 'n lid van de femielje van de Tabanidae, toet de vlege beheurendje bloodzugendje insekte. De femielje is waereldwied verspreid; d'r zeen ongevieër 8000 saorte. Ze höbbe groeate uig, bie väöl saorte mit 'n fraai kleurepatroean, det nao de doead echter snel vervaag. 't Zeen euver 't algemein forse, stevig geboewde vlege.

Ze zeen wiejer herkinbaar aan de antennes mit drie segmente wovan de meis distale dök 'n ringvormig patroean haet meh gein arista. De kop is van achter rech aafgeknot en staek aan de ziekantj waat naeve de thorax. De R4 en R3-vene op hun vleugel loupe oeteinanger en ómvatte de vleugeltop. De mondjdeile bestaon oet 'ne krachtige staeksnoet mit labrum, hypopharynx, gepaarde mandibels en maxille. De staekbörstele waere van achter door 't labium ómslaote, deze zeen relatief diek waat de steek zoea pienlik maak. Ze ontwikkele zich lankzaam (ongeveer 1 generatie per jaor, univoltien) meh de volwasse vlege (imagines) kómme duk tegliek oet zoedet plaoge kinne optraeje.

Ze strieke snel neer en biete dan vriewaal onmiddellik, waat meistal good te veule is. Naeve deze korte pienlikke ervaring is d'r ouch 't gevieër van bacteriële infecties die meistal good te behanjele zeen mit antibiotica.

Nao 'ne beet kinne staekvlege neet snel wegvlege, zoedet me hen mit 'ne goodgemikdje klap kin doeadslaon; dan haet me de beet echter al te pakke, dae meistal toet 'ne fikse jeukbult leidt. De snoet van de sjeldaes bestuit oet 'n tal van metsekes, wodoor de huud, bie 'ne beet, es 't ware wuuertj aopgesneje. Door dit mechanisme is de soldaes, in taengestelling toet 'n mögk, in staot óm ouch door sommige dunne kledingstukke haen te biete. Aan kledingstukke mót me in dit geval dinke aan t-shirts, dun bókse en dun zök. Allein de vruikessoldaeze staeke, óm voldoende energie te verkriege óm hun eier te kinne ligke. Mit name vieë kin zeer väöl hinder van soldaeze höbbe. Ze kómme veural veur op get vochtigere plaatse die naeve zon ouch waat sjeem biede. De larve ontwikkele zich in water, modder, moeras, of rottendje plantedeile. Ze laeve duk van anger insecte. d'r Zeen meistal 8 of 9 larvestadia, mit 'ne diapauze in de wintjer. In vriewaal alle geslachte (behalve 'n paar primitieve die veural in de troeape veurkómme) vode de volwasse vruikes zich mit blood; de menkes bao ummer mit nectar of plantesap. In Nederlandj kómme 'n 35-tal saorte soldaeze veur.