Schumanplan
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Schumanplan, de Schumanverklaoring of de Schumandecleratie (op 't Frans ouch soms la déclaration du 9 mai 1950) waor 't dokumint en de lezing daovaan op 9 mei 1950 vaan Franse minister vaan Boetelandse Affaires, en veurmaolege premier vaan Fraankriek, Robert Schuman in de Salon de l'Horloge vaan de Quai d'Orsay in Paries. De verklaoring kaom bekènd te stoon es 'n officieuze constitutie vaan 't Europees integratieperses en de later Europese Unie (EU). Geïnspireerd door de polletiek vaan d'n diplomaat Jean Monnet, stèlt zie tot de opriechting vaan 'n pan-Europese organisatie nudeg is die verantweurdelek is veur kole- en staol-productie in Fraankriek en Wes-Duitsland. Zoe zou oorlog tösse die twie len veurtaon oonmeugelek weure, umtot die twie brónne nudeg waore veur oorlogsveuring. Dizzen teks leide tot de hanteikeninge vaan de regieringe vaan Belsj, Fraankriek, Italië, Luxembörg, Nederland en Wes-Duitsland vaan 't Verdraag vaan Paries (18 april 1951), wat de constitutie zou vörme veur de Europees Gemeinsjap veur Kole en Staol. Eder jaor weurt de Schumanverklaoring gevierd op 9 mei, d'n daag dee allewijl bekènd steit es Europadaag en 'ne vrije feesdaag is veur ederein die wèrk veur 'n EU-instèlling. Robert Schuman en Jean Monnet zawwe later bekind komme te stoon es twie vaan de 11 founding fathers vaan de EU.
Schuman stèlde in zien verklaoring vas tot drei oorloge in minder es 'nen iew tied Europa hadde versjäörd en 't gans kontinent geruïneerd hadde achtergelaote. 't Schumanplan waor dao-in veural e verlange nao vrei es 'n polletiek motivatie veur Schyuman um 'n greote hervörming in de Europese polletiek te initiëre. De Europees regieringe, mèt naome de Franse en de DUitse, kaome euverein hun kole- en staolproductie te böndele um de samewèrke tösse aongrezend staote te motivere en de levesstaandert in eder land te verhoege.
Vaanaof 1947 woort 't klaor tot Europa terech waor gekomme in 'n nui periood vaan oonzekerheid: de Kawwen Oorlog. De vörming en versterking vaan allitianties vörmde twie blokke boetösse 't antagonisme ziech begos op te stapele. De Berliense crisis vaan 1948 bis 1949 waor de ierste botsing tösse de twie blokke vaan de kapitalistische Vereinegde Staote en de communistische Sovjet-Unie.
De noedzaak um es Europa te vereinege um de dreiging vaan de Sovjets tege te gaon woort daan ouch ummertouw klaorder: de liberaol-democratieë vaan Wes-Europa koste 't ziech neet veroerlouve um mekaar te versjäöre en verzwakke wijl aon de ooskant vaan 't Iezer gordien de communistische staote praktisch al 'n polletiek unie vörmde in sjiech vaan de Sovjet-Unie. 't Waor dao-in veur Schuman, Monnet en aander polletiek figure essentieel tot Duitsland obbenuits woort opgenomme in 't "Westers concert".
Daoneve goof 't 'n hendeg belaangrieke ikkenomische functie veur 't plan: de Europese ikkenomieë waore sterk getroffe door d'n Twiede Wereldoorlog, en waor aamper herstèld vaan d'n Ierste Wereldoorlog. Neve 't verlees vaan väöl leves (roontelum 60 mieljoon doeje), waore hoezer en infrastructuur verneteg, zoe-ouch productieapparatuur en industrie in grensregio's wie d'n Elzas en 't Roergebeed.
Brón
[bewirk | brón bewèrke]- Franstaolege Wikipedia