Paerelmoor
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Paerelmoor of paerelmót (Nederlands: parelmoer of paarlemoer) is 'n óngerdeil vanne sjelp van weikdere. 't Matterjaal wuuertj in väöl culture verwirk in gebroeksveurwirper of kónsobjèkte.
Paerelmoor is opgeboedj oet hexagonaal aragonietplaetjes (calciumcarbonaat (CaCo3)) die 10 toet 20 µm wied en 0,5 µm diek zeen. Ze zeen geplaats in 'n ónóngerbraoke parallel, dón laog. De laoge waere van einanger gesjèdj door blajer van organische matrixe die zeen samegestèldj oet elastische biopolymere, wie chitien, lustrien en ziejechtige proteïne. Dit mingsel maak 't matterjaal sterk en vaerkreftig, det me ouch kan verbinje mitte adhesie die is veroearzaak dore metselstructuur vanne plaetjes. Dit petroean det ummer trögkkump verhuueg de helheid van 't matterjaal aanzeenlik, wobie 't bao euvereinkump bie silicium.
De iriserendje versjiening van paerelmoor kump dore diekdje vanne aragonietplaetjes; dees zeen 0,5 µm diek, det 'n vergeliekbaar diekdje is es de golflindje van zichbaar leech. Dit rizzelteerdj in constructief en destructief interferensje van leech in versjillige golflingdjes, wodoor de versjillige kluuere van 't leech waere trögkgekets bie versjillige heuk worin me nao 't paerelmoor kiek. Dees iriserendje binnelaog wuuertj betrach es sjoean in väöl culture en daodoor döks gebroek bie 't vervaerdige van sieräöj, mer ouch es inlègkwirk in houtere muibele of bie gitare.
Paerelmoor wuuertj aafgesjèdj dore epitheelcelle van 't mantjelwaefsel van sómmige saorten aan weikdere. In dees weikdere wuuertj de paerelmoor kóntinu aafgezatj oppe inneroppervlakdje vanne sjelp van 't bieës, zowaal veur dees gled te make wie veur 't verdaejige taenge parasieten en sjajelik aafval. Wen e sjelpdeer wuuertj aangevalle door 'ne parasiet of wuuertj geïrriteerdj door 'n extern objèk det 't bieës neet kan oetwirpe, den stèltj e percès zich in wirking wobie 't objèk wuuertj ingekapseldj in opeinvölgendje concentrische laogen aan paerelmoor, wodoor 'ne paerel wuuertj gevörmp. Dit percès geit kóntinue wiejer toet 't sjelpdeer kepótgeit.