Kroatische Ónaafhankeligsheedskrieëg
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'r Kroatische Ónaafhankeligsheedskrieëg woar inne krieëg deë bevóchte weëd i d'r vuurmalig Joegoslavische deelsjtoat Kroatië tusje 31 mieërt 1991 en 12 november 1995. De krieëg óntsjtóng as gevólg va de winse vuur de ónaafhankeligheed va Kroatië. 't Kónflik weëd komplèkser durch etnische en rillegieuze teëgesjtèllinge tusje de Kroatische nasjonaliste (kattelike) en Servische separatiste (orthodoxe), deë bei Servië of Joegoslavië wilde huëre.
Aalup en verlup va d'r krieëg
[bewirk | brón bewèrke]Aa 't engd va de joare tachentig en begin joare neëgentig va d'n twintigsten ieëw woare i de mieëste deelsjtoate va d'r toenmoalige Socialistische Rippebliek Joegoslavië nasjonaal partieë aa de mach gekuëme. De toenmoalig Servische lieëder Slobodan Milošević (toendertied president va Joegoslavië), wilde vaweëge ikkenomische belange de riekere deelsjtoate behawwe, woeë Kroatië toe behuërde.
Ing gruëte mieëderheid va de etnische Kroate sjtimde vuur de ónaafhankeligheed va Kroatië. Etnische Serve deë zich vuurnamelig bedrieëgd veulden durch de opkóms va nasjonalistisch Kroatische winse, sjtichden i 't oeëste va 't hudige Kroatië en teëge de grénsj mit Bosnië de ónaafhankelige Servische Krajina-Rippebliek. In dees gebeed wónden en wóne huutsjedaag nog sjteets vuurnamelig etnische Serve. 't Gebeed hat teëves e egene leger.
De situasie versjlèchterde toen (Krajina-)Servische paramiliteëre engd mieërt 1991 Kroatische politie-agente avele bei de mere va Plitvice, teëge de grénsj mit Bosnië. Dirèk ing maond d'r noa vuëgde mieërdere aavalle óp Kroatische agente. I mei datzèlfde joar vervólgde zich 't etnische kónflik en verirgerde de krieëgssituasie. I augustus 1991 begub d'r Sjlaag óm Vukovar, i 't uterste oeëste va 't hudige Kroatië (toen opgeeisdj durch de etnische Serve). D'r vele heë meh as 3.000 doeëde. Dees is iva ge doeëdeligste gevéchte i d'r krieëg.
D'r noa woeëd de krieëg bekangd vaweëge de etnische zuveringe. In oktober 1991 zint de ieësjte kónzetrasiekampe opgerich, woeë ónger de beruchte Velepromet en de Stajićevo Kamp. Hei woeëde vuurnamelig Kroatische soldate gevange gehawwe, spieëter óch börgers (somwieles óch Servische börgers, deë neet mieëvóchte i d'r krieëg). D'r zint hei óngeveër 600 miensje i totaal gesjtórve, mieëstal vermoard. Óch de sjlèchte leëvesómsjtandighede en de martelinge woare beruch. [1]
Lós va de kózetrasiekampe woeëde dös óch etnische zuveringe gepleëg. De gruëtste moardpartieëe vónge i de ómgeëving va Vukovar plaatsj, woeë ónger bei e krankehoes. Mieërdere zuveringe vónge vervólgens plaatsj i d'r Kroatische sjtreek Slavonië.
I jannewarie 1992 zint d'r planne gemaak vuur vrede en e engd va d'r krieëg. Óp 15 jannewarie 1992 hat de Europese Unie Kroatië officieël erkengd. D'r JNA ('t Joegoslavische leger) trök zich truuk oet Kroatië en d'r Krajina. De Vereenigde Naties begub i fibrewarrie '92 inne vredemaach, d'r UNPROFOR. De Servische (paramilitaire) aawezigheed i Krajina blief, net wieë de zuveringe. 1992 blief militair gezieë e röstig joar. I 1993 begub de Kroatische teëgeavalle óp de Servische paramiliteëre (gruëte operasies as operatie Maslenica en Medak Pocket). I 1994 bezètte de Krajina-legers de autosjnelweëg va Zagreb noa Beograd i Servië. D'r sjtad Zagreb woar teëves agevalle durch Servische raketbesjieëting, wat lieëde tót zeëve doeëde. Belangriek sjtriedtoneel woar de sjtad Bihać i Bosnië (zieë: Sjlaach óm Bihać). Óch i Bosnië woar 't krieëg, en tusje de Kroatische en de Bosnische krèèg woar geen fundementeel versjil of geografisj aafsjtange.
I 't joar 1995 woeëde de Servische trópe truukgedrónge durch 't Kroatische leger. De Kroate pleëgde op hön beurt óch etnische zuveringe op Serve. Óngeveër 200.000 Serve woeëde verjaag, 85.000 Kroate (deë tót 1994 zint gezuverd durch de Serve) bevólkde de Krajina obbenütsj. Óch zint d'r moarde gepleëg durch de Kroatische trópe.
Verlieze
[bewirk | brón bewèrke]
I totaal lupe de sjattinge va de doeëde durch de krieëgshandelinge va 10.000 tót 20.000, woeë bei getalle va rónk de 20.000 't mieëst aannimelig zing. 't Gief óch doeëdetèllinge deë verieëre va óngeveër 19.500 doeëde tót maksimaal 24.277 doeëde totaal. 't Totaal aatal vlöchteling ligk rónk de 500.000; vöal vlöchtelinge, dèks de Kroatische, zint truukgekeëd. Aa de Servische kank zing va de óngeveër 300.000 vlöchtelinge 120.000 truukgekeëd. De Kroatische rigiering góf beinoa 2.000 vermiste aa.
D'r zing óch vöal auw gebowwe verweusjt, wieë 't bereumde kesjtieël Eltz bei Vukovar.[2]
Noa d'r krieëg
[bewirk | brón bewèrke]Ing internasjonaal réchbank i D'n Haag behankelt de zake deë gerejleteët zing tót etnische zuveringe en massamoarde durch zowè Servische en Kroatische milities. Aa de Servische kant krieëg de vuurmalige president vn d'r Krajina-Rippebliek Milan Martić 35 joar gevangnissjtraf vuur 't gruëtsjoalig orgenisere va etnische zuveringe en massamoarde óp Kroate. Aa de Kroatische kank kreëg ginneroal Ante Gotovina mit 24 joar de hoeëgste gevangnissjtraf vuur 't doeëde va zeëker 150 etnische Serve noa de Kroatische aavalle i d't zeumer va 1995. [3][4]