Kesjteël Terworm

Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Heëlesj, es te dit dialek sjpriks.

Kesjteël Terworm is 'n kesjteël gelaege in de naobieheid van 't Nederlands Limburgse Welte, 'n wiek in de gemeinte Heërle. 't Kesjteël maak deil oet van 't gelieknamig Landjgood Terworm.

Besjrieving van 't kesjteël

't Hujig complex dateert groatedeils oet de 17e eëuw toen de awwe 15e eëuwse, verdedigbare veurganger woort ómgeboewd tot 'n woonverblief. 't Kesjteël haet tweë vleugele in 'n T-vörmig gróndjplan en ligk, tezame mèt de veurbörch, op 'n geheël ómgrach terrein, wobiej 't uterlik van 'n waterbörch óntsjteit. De vleugele zint geheël veurzeen van zadeldake die aansjlute op trapgevels en toetgevels. 't Hoofgeboew is aan de veurkantj beriekbaar via 'n mergelsjteine boagbrök oet 1843 nao de hoofingank. Aan de achterkantj haet 't op jedere hookpuntj 'n arkeltäöreke en hiej bevundj zich aevenaens 'n boagbrök die via 'ne achteroetgank toegank geuf tot de kesjteëltuin. De oetsjprèngende hooktaore, gelaege op de euvergank tösje allebei de vleugele, is 't awtste deil van 't kesjteël en dateert nog oet de 15e eëuw. Deze waas aanvankelik es rónje taore geboewd, mèr is in de 17e eëuw achhokig omboewd.

De veurbörch besjteit oet 'ne U-vörmige neerhaof mèt dao-in opgenómme 'n tweë verdepinge hoag paortgeboew oet 1670, zoa-es aangegaeve door jaorankersj. 't Paortgeboew haet 'n hèlsjteine valbrökfrónt en is veurzeen van 'n leije piramidedaak. 't Is 't awtste deil van de veurbörch en is beriekbaar via 'n baogbrök oet ca. 1850. De wesvleugel oet 1716 is aevenaens es zoadanig gedateerd mèt jaorankersj, terwiel de zuudvleugel is veurzeen van 'ne sloetsjtein mèt 't jaortal 1718. In de noordvleugel bevundj zich 'ne gevelsjtein oet 1621, dae aafkómstig zouw zeen van de Eijckholter haof.

De kesjteëltuin is 'n reconstructie aan de handj van opgravinge van en óngerzeuk nao de Franse rococotuin dae in 1787 door Graaf Vincent van der Heyden-Belderbusch waas aangelag. Aw leijfruitrassen, roaze en levendel, same mèt buxus vörme de authentieke beplanting en gaeve de sjtructuur aan. De tuin is aopebaar en 'n favoriete trouwlocatie en is gratis toegankelik.

Gesjiedenis en beweuners

't Kesjteël is bekènd saer de 14e eëuw en woort bewoond door diverse adellike femilies. 't Waas aanvankelik 'n riddermatig good en veel es leën ónger de Keur-Kölse mankamer in Heërle en waas vermèld ónger de naam Van Geitsbach tot der Worm. Nao dees femilie is 't kesjteël later geneump, naodat 't eërder es Geitsbach bekènd waas. In daen tied waas 't kesjteël 'n veerkantjig hoes mèt daoveur 'ne rónje taore en 'ne rechhokige taore, allemaol opgetrokke oet Kundersjtein, en geboewd róndj 'n ómmoerde bènneplaatsj. De eësjte bekènde eigenaer waas de Heër van Strijthagen in 1476, toen 't kesjteël nog 'n verdedigbare waterbörch waas mèt boetemoere óm de grach. In 1498 kaom 't kesjteël in bezit van de sjout van Heërle, Diederick van Pallandt. In 1542, toen 't kesjteël in bezit was van de femilie Van Hallen, woort 't door brandj verrinneweert en róndj 1550 weer herboewd in dezelfde sjtiel, aevel noe mèt 'n zadeldaak tösje tweë trapgevele. De herboew, oetgeveurd door de femilie van Wylre, gebeurde in baksjtein en óm 't versjil tösje de mergel en de baksjtein te verhulle woort 't geboew witgesjilderd.

In 1568 vererfde ’t good aan de femilie Van Wylre, die in de volgende eëuw diverse verboewinge leet oetveure, wo-ónger 'n oetbreijing aan de zuudkantj in 1650, op de plek van de bènneplaatsj. 't Kesjteël bleef pès 1738 in dees femilie. In dat jaor euverleej Friedrich Wilhelm Freiherr von Wylre, kanunnik te Aoke, wonao zien bezittinge vererfde aan Vicenz Phillip Anton van der Heyden zu Belderbusch.

In de 18e eëuw (1767) woort 't kesjteël door Graaf Maximiliaan van der Heyden-Belderbusch gerestereerd, en woort veur 't kesjteël 'ne tuin in Franse rococosjtiel aangelag. In 1840 vererfde 't kesjteël en gojere aan Antoinette von Böselager, getrouwd mèt baron Otto Napoleon de Loë-d’Imstenraedt. Nao häör euverlieje kaom 't kesjteël in bezit van de baron. 't Is veural dees femilie die völ nabiegelaege gojere en boerderieje gólj, womit 't good Terworm flink woort oetgebreijd. Tot de aankoupe beheuërde Douvenrade, de Dries, de Gelaenhaof en Prickenis of Klein Gitsbach.

Eindj 19e eëuw (1891) kroog ouch 't kesjteël en de haof zien hujige uterlik, te danke aan baron François de Loë, dae 'ne herboew oetveurde in neogotiese sjtiel, nao planne van L. de Fisenne.

Ónger 't groatste deil van de 20e eëuw waas 't kesjteël en 't biebeheuërende landjgood in hènj van de Oranje-Nassau Miene. Op 't kesjteël woonde in die periood opzichters, kunstenaers, de bosjwachter en de badmeister. Biej 't kesjteël laog in daen tied |n groat aopelóchzjwömbad, wo ganse generaties Voerendalers en Heërlenaere höbbe leëre zjwömme. Nao de miensjloeting sjtèlde euverheidsbesjtuurders en de ON veur óm 'n groatsjalig pretpark te sjtichte op 't landjgood. De Heërlese bevolking leep dees pretparkplanne in 1983 lètterlik en feguurlik ónger de veut in 'n groat opgezatte en breit gesjteunde próttesmarsj. In de lètste decennia van de twintigste eëuw raakde 't kesjteël danig in verval, tot 't opgekoch woort door hotelkete Van der Valk. Dae restereerde 't kesjteël in de periood 1997-1999. Noe is d'r 'n hotel en 'n resterant gevestigd.

Trivia

Eigelik beheuërt 't kesjteël tot de vief kesjteële van Voelender, mèr door 'n gemeintelike herindeiling is 't biej de gemeinte Heërle gekómme.
Ónger 't landjgood van kesjteël Terworm ligk 't gangesjtèlsel van de veurmalige kaolemien Oranje Nassau I.

Externe links, brónne