Kesjteël Nijenborgh

Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Wieërts, es te dit dialek sjpriks.

Kesjteël Nijenborgh, taengewoordig Hoes Op de Biest geneump, is gelaege in de Nederlands Limburgse gemeinte Wieërt.

Besjrieving van 't kesjteël

't Kesjteël is 'n rewien van de tösje 1455 en 1461 door Jacob I van Horne geboewde börch. Dees börch waas de zetel van de heëre van Weert en de latere grave van Horn en besjtónd oet 'n hoofbörch en 'n, ouch 15e eëuwse, veurbörch. De hoofbörch waas gelaege op 'n döbbel ómgrach terrein en hèj 'n rechhokig gróndjplan van circa 75x60 maeter mèt 'n ómmoerde bènneplaatsj. Op de hookpuntje laoge veer taores, wovan op de noord- en zuudhook tweë forsje veerkantje taores mèt hoag sjpitse en laatgotiese architectuur mèt groate rame, arkeltäörekes, daakkapelle en 'ne traptaore, en tweë kleinere rónje taores op allebei de anger heuk. 't Hèj 'ne groate, zeer hoage woonvleugel mèt trapgaevele, dae waas geplaatsj taenge ein van de lang ziej, 'n paortgeboew en veur 't euverige waas 't gesjlaote door 'n kesjteëlmoer.

't Kesjteël woort verrinneweert in 1702 tiedes de Sjpaanse Successieaorlog bie 't belègk van Wieërt. Alles wat d'r euoverbleef ware de restante van de hooktaores, de ómmoering en deile van 't paortgeboew in de veurbörch.

Op de fundamente van de veerkantje zudelike taore woort in 1841 't hujige heërehoes Op de Biest geboewd. De rónje oastelike taore woort in de 19e eëuw nog verhoagd.

Gesjiedenis en beweuners

De heëre van Horn, die hun sjtamsjlot hèje in Horn, beheuërde tot de veurnaamste adel in de Nederlanden. Toen ze vanaaf de 12e eëuw 't voogdiesjap euver Wieërt verwórve, besjlaote ze óm hunne zaetel te verplaatsje nao die sjtad en boewde hieveur de Aldenborgh. Ómdat 't awt kesjteël in 1455 neet meë aan de eise van daen tied voldeeg woort besjlaote óm 'n nuuj börch te boewe. 't Vèrrees op ènnige hónderde maeters van de Aldenborgh, taenge de sjtadsómwalling van Wieërt en ze neumde dit de Nijenborgh (Nuuj Börch). De Aldenborgh woort in 1461, toen de nuuj börch vaerdig waas, gesjónke aan de Minderbroeders.

De eësjte beweuner van de Nijenborgh waas Jacob I van Horne, dae in 1450 op Kruustoch waas gewaees in 't Heilig Landj. Es beloaning hieveur woort hae tot ridder gesjlage door Frederik III en moch hae van noe afaan de titel "Graaf van Horn" drage. Ein van zien zone, Jan van Horne gebaore in 1458, woort de latere Prins-bisjop van Luuk. 'ne Angere zoon, Jacob II van Horne, woort in 1472 ziene opvolger es heër van Weert en graaf van Horne. Jacob I naom doe ziene intrèk bie de Minderbroeders in de Aldenborgh.

Filips van Montmorency

De meis bekènde naozaat van de van Horne’s waas Filips van Montmorency. Hae waas de zoon van Jozef van Montmorency, graaf van Nevele en waas in zien jóng jaore eësj page, later kamerheër aan 't hof van keizer Karel V. Zien moder Anna van Egmont, hertrouwde mèt Jan van Horne (1480-1540). Filips woort in 1540 door 'n besjikking van ziene sjtiefvader eigenaer van de Nijenborgh, 't graafsjap Horne en de heërlikheje Heusden, Altena en Weert naoleet. Hae waas getrouwd mèt Walburgia van Nieuwenaar, 'n waalgestèlde edelvrouw. Hae maakde snèl carrière, in 1555 sjtadhouwer (legeraanveurder) van Gelre en in 1556 Ridder in de Orde van 't Gulden Vlies. In 1558 volgde hae Maximiliaan II van Bourgondië op es admiraal van de Nederlanden en in 1559 waas hae admiraal-generaal van de Sjpaanse vloot en begeleide hae in die functie Philips II nao Sjpanje. Door zien groate successe woort hae beneump tot lid van de Raod van Sjtate. In dees hoedanigheid beheuërde hae later, same mèt Willem van Oranje, Lamoraal van Egmont en Brederode, tot de kopsjtökke van 't verzèt taenge 't beleid van de kardinaal Antoine Perrenot Granvelle, bisjop van Atrecht, dae de inquisitie (vervolging van de prottèsjtante) inveurde in Vlaanderen. Filips II sjtuurde in 1579 de hertog van Alva nao de Nederlande óm orde op zake te sjtèlle nao de Beeldesjtorm. Willem van Oranje óntvluchde hie-op Brussel; Egmont en Horne besjlote neet te vluchte. Alva leet vriewaal direk nao zien aankóms de grave Egmont en Horne arrestere. Op 5 juni 1568 woorte allebei de edelmen ónthoof op de Groate Mert van Brussel. Filips van Montmorency woort begrave in de Sint Martinuskirk in Wieërt. De titel Graaf van Horne ging euver op ziene jóngere broor Floris dae aevel in 1570 ouch óm 't laeve woort gebrach nao 'n missie van de Sjpaanse keuning.

Opvolgers van de van Horne’s es heëre van Weert woorte de prinse van Chimay oet Henegouwe.

80-jaorige aorlog en later

De ónthoofding van Egmont en Hoorne woort 't definitieve sein veur de Nederlandse opsjtand. Kesjteël Nijenborgh woort meer kieëre belaegerd tiedes de 80-jaorige aorlog, aafwisselend door de Sjpaanse en Sjtaatse troepe. ’t Woort ónger angere in 1578 door Willem van Oranje ingenómme mèr kaum drie maondj later in fibberwari 1579 weer door 't leger van de Hertog van Parma heroverd. 't Kesjteël woort in 1702 tiedes de Sjpaanse successieaorlog vriewaal gans verrinneweert door de troepen van de hertog van Marlborough, John Churchill (veurvader van Winston Churchill). Allein de rewien van de toegankspaort van de veurbörch en reste van ènnige hooktaores getuge noe nog van de aanwezigheid van dit kesjteël.

't Kesjteël bleef waal nog in bezit van de prinse van Chemay, maar woort neet meë door hun opnuuj opgeboewd. 't Raakde wiejer in verval ómdat dees eigenaers zich d'r kaum óm bekómmerde en lever in hun kesjteële in Henegouwe verbleve. In 1841 woort de rewien aangekoch door Louis Beerenbroeck, veurmalig börgemeister van Wieërt. Hae leet op de oastelike taorereste 'n gans nuuj heërehoes boewe dat de naam kreeg "Hoes Op de Biest". Later woonde d'r nog de femilies Coenen, Wolterbeek en Scheymans. Dees lètste femilie steit al sins 1923 te book es eigenaer van de hujige geboewe en haet d'r 'ne houthanjel gevestigd.

Bron

Kasteelen in Nederland, ANWB, 1943.
Wikipedia NL.