Jan Wolkers
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Jan Hendrik Wolkers (Oegstgeest, 26 oktober 1925 - Texel, 19 oktober 2007) waor 'ne Nederlandse sjriever, sjèlder en beeldhouwer. Es sjriever weurt heer gerekend tot de groetste figure oet de nao-oorlogse Nederlands(taoleg)e literatuur, al voont heer zelf zie werk es beeldende kunsteneer belaankrieker.
Leve[bewirk | brón bewèrke]
Wolkers woort gebore es zoon vaan oersprunkelek Amsterdamse awwers in e gereformeerd milieu. Ziene pa waor kruieneer; in zien jäögjaore mós Wolkers vaan de Mulo aof um dee te goon assistere in ziene winkel. In jaore daonao had heer ouch get aander bäönsjes, tot heer in d'n Twiede Wereldoorlog oonder mós duke. Tijens d'n oorlog naom heer lès op de Leidse sjèldersacademie.
Wolkers trouwde in 1947 mèt Maria de Roo. Oet die trouw kaome drei kinder veurt. Zien dochter Eva storf in 1951 nao 'n oongelök in bad; e gebäöre wat verwèrk is in Een roos van vlees. Wolkers zouw daonao nog twie kier trouwe: in 1958 mèt Annemarie Nauta (de inspiratie veur Olga in Turks Fruit) en in 1981 mèt Karina Gnirrep, mèt ween 'r tot zienen doed getrouwd zouw blieve. Oet dat houwelek woorte de zäöns Bob en Tom gebore.
In 1961 debuteerde Wolkers mèt de verhaolebundel Serpentina's Petticoat. Mèt dit book, d'n opvolger Gesponnen Suiker en de romans Kort Amerikaans en Een roos van vlees vestegde heer zienen naom es veuraonstaonde sjriever vaan de nui generatie. Veural oet conservatief-christeleken hook kraog heer kritiek um de expliciete (en soms morbide) besjrijvinge vaan seks en recensente waore verdeild, meh gevestegde naome in de literatuur wie Hella Haasse preze häöm. Tot begin jaore tachteg bleef heer good actief es sjriever. Zie bekindste werk woort Turks Fruit oet 1969; de verfilming oet 1973 mèt Rutger Hauer en Monique van der Ven in de hoofrolle is later tot de bèste Nederlandse film vaan de twintegste iew verklaord.
In 1980 verhuisde Jan en Karina vaan Amsterdam nao Westermient op Tessel, welke gemeinte häöm in 2006 tot ierebörger verklaorde. Vaanoet zien hoes en zienen hoof bouwden 'r veur de boetewereld gere 't beeld op vaan de natuurleefhöbber. Zoe waor heer de hoofpersoen in e kinderprogram, De achtertuin van Jan Wolkers, boe-in heer vertèlde euver plentsjes en bieskes die me in Nederland in de natuur kin vinde.
Wolkers storf op 19 oktober 2007 in ziene slaop. Heer woort later dee maond gecremeerd in Amsterdam. Postuum woort op 19 december zien lèste teks oetgebrach: 't Groot Dictee der Nederlandse Taal vaan dat jaor.
Stijl en thematiek[bewirk | brón bewèrke]
Wie Wolkers begin jaore zesteg debuteerde waor ziene stijl oetgesproke modern. Boete 't gebruuk vaan 'n helder, spreektaol-echtege taol woort heer veural bekind door 't expliciet besjrieve vaan seks, wat daobij besjreve woort in volkstaolege "sjötting"wäörd. Um de seksueel thematiek, die trouwes neet in al zien beuk veurkump, woort heer in zienen tied vergeleke mèt Gerard Reve en Jan Cremer. Toch hawwe dao oongeveer de euvereinkómste op: de snelle vertèltrant vaan Wolkers steit in sjrèl contras mèt de leegheid vaan Reve zien beuk, en de eruditie vaan de kuns-geïntrèsseerde Wolkers pas neet in Cremer zien beatnik-profiel.
'n Aander thema is de streng-christeleke achtergroond. Wolkers braok in zien tienerjaore mèt 't gelouf en de strijd mèt zien awwers kump oonder mie in sommege verhaole trök. Väöl vaan zien beuk zien min of mie otobiografisch vaan karakter, in 't bezunder Terug naar Oegstgeest. Tenslotte koume d'n doed (o.m. De doodshoofdvlinder) en de natuur väöl in zien beuk trök.
Werke[bewirk | brón bewèrke]
- Serpentina's petticoat (verhaolebundel, 1961)
- Kort Amerikaans (roman, 1962; verfilmp 1979 door Guido Pieters; in stripvörm oetgebrach 2006 door Dick Matena)
- Een roos van vlees (roman, 1963; verfilmp 1985 door Jon Lindström)
- Gesponnen suiker (verhaolebundel, 1963)
- Wegens sterfgeval gesloten (speul, 1963)
- De Babel (speul, 1963)
- De hond met de blauwe tong (verhaolebundel, 1964)
- Terug naar Oegstgeest (roman, 1965; verfilmp 1987 door Theo van Gogh)
- Horrible tango (roman, 1967)
- Turks fruit (roman, 1969; verfilmp 1973 door Paul Verhoeven)
- Groeten van Rottumerplaat (documentair, 1971)
- Werkkleding (documentair, 1971)
- De walgvogel (roman, 1974)
- Dominee met strooien hoed (novel, 1975)
- De kus (roman, 1977)
- De doodshoofdvlinder (roman, 1979)
- De perzik van onsterfelijkheid (roman, 1980)
- Brandende liefde (roman, 1981; verfilmp 1983 door Ate de Jong)
- De junival (roman, 1982)
- Gifsla (roman, 1983)
- De onverbiddelijke tijd (roman, 1984)
- 22 sprookjes verhalen en fabels (1985)
- Kunstfruit en andere verhalen (1988)
- Jeugd jaagt voorbij (verhaolebundel, 1989)
- Wat wij zien en horen (verhaolebundel, 1991)
- Tarzan in Arles (essay, 1991)
- Rembrandt in Rommeldam (essay, 1994)
- Zwarte bevrijding (essay, 1995)
- Icarus en de vliegende tering (essay, 1996)
- Mondriaan op Mauritius (essay, 1997)
- Het kruipend gedierte des aardbodems (essay, 1998)
- Omringd door zee (columnbundel, 1999)
- De spiegel van Rembrandt (imformatief kinderbook, 1999)
- Een cilinder vol zeegeruis (lezing, 2000)
- De achtertuin (verhaolebundel nao de tv-serie, 2003)
- Zomerhitte (novel, bokeweekgesjink, 2005; verfilmp 2008 door Monique van der Ven)
- Ach Wim, wat is een vrouw? (breve, 2005)
- Dagboek 1974 (2005)
- Dagboek 1969 (2006)
- Dagboek 1972 (2007)
- Dagboek 1976 (2007)
- Waddenboek (verhaole- en essaybundel, 2007)
- De ladder naar lust (dictee, 2007)
- Het was wel een heel lief varkentje (2008)