Iezertied in Europa
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'r Iezertied.
[bewirk | brón bewèrke]D'r Iezertied (750/700 v. chr. bies de Romeinse verovering) is 'n periode oet de prehistorie oeëin eedereen gebroek makde van iezere väörwerpe. D'r Iezertied wert in Europa ingedeeld in twieë groeëte periodes:
- Hallstatt-cultuur (750-450 v. chr.)
- La Tène-cultuur (450-100/50 v. chr.)
Va Broonstied nao Hallstatt-cultuur.
[bewirk | brón bewèrke]In d'r Broonstied waor 't iezer och al bekind, mae alling es 'edelmetaal' ter versering. In d'r achtste ieëw v. chr. drieje die rolle zich um. Me makde va iezer allelèj werktuge en kreegsmateriaal en 't broons gebrukde me nog es versering. D'r uvvergaank va broons nao iezer is mieë es 'n vervanging va 't ee metaal däör 'n anderd. Neet alling op economisch, mae och op sociaal, polletiek en cultureel gebied vinge groeëte verenderinge plaatsj in dae tied.
Hallstatt-cultuur.
[bewirk | brón bewèrke]De Hallstatt-cultuur is de ursjte fase van d'r iezertied in Europa. De versjpreiding van dis cultuur is väöral 't waerk va kling, vechlustige ruiterbendes, die vanoet Midden-Europa expedities, veroverings- en rooftochte oondernome. Uvveraal zowwe ze de autochtoon bevolking oonderwerpe en uvverheerse. Zelfs es hun aantal te kling waor um lange tied te dominere, beïnvloedde ze toch de lokaal machsverhoudinge en maatsjappiejstructuur. Vanaaf d'r 6 de ieëw v. chr. make ze e begin mit 't boewe van de ursjte ummoerde agglomeraties.
La Tène-cultuur.
[bewirk | brón bewèrke]De La Tène-cultuur is de lètste fase van os prehistorie, de protohistorie en klinkt os bekaander in de oeëre es d'r tied van de Kelte, Scythen...De mitste volkere oet d'r Iezertied zeunt os mit naam bekind umdat de Grieke en Romeine doe al uvver alles sjreef. Die periode neumt me da och wal de protohistorie van de Kelte m.a.w. de periode dat waal däör ander uvver hun gesjraeve waoërd mae zoonder sjrifteleke bronne van dat volk eeges. Herodotus sjreef uvver de Keltoi, de Kelte achter de Alpe en mit 't Latiense Gallië verweze de Romeine nao de Kelte die in Noord-Italië wonde. Inkele Kelte-sjtamme in 't Zuide van 't hutsedaagse Fraankriek howwe och 'n sjrift mae dat waoërd alling väör relatief oonbelangrieke zakes gebroekt. In de waezenleke kennisuvverdrach in de aristocratische kringe (oeëoonder de Druïdes) besjtong 'n taboe op 't sjrift en waor 't tradiesje dis uvverdrach alling mondeling te realisere.
Barbaroi.
[bewirk | brón bewèrke]De ow Grieke besjtempelde de Kelte en de Scythen es Barbaroi. Ze neumde alle luuj zoe, die gee Grieks kalde. Later sjteet Barbaar väör 'ne oonbehowwe, oonbesjoefde, gewelddadige persoeën en die betekenis hat 't waoërd bies in ozze tied behaowe. De Kelte verdene zoe'n typering zieëker neet. Hun laef-en deenkwaelt is dan wal aandersj es d'r klassieke Griekse norm, cultuurbarbare zeunt 't absoluut neet.