IJssel
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Vör de gelieknamige reveer in West-Nederland zuug Hollandsen IJssel.
De reveer de IJssel (of Gelderse IJssel, Nedersaksisch: Iessel(t)) is 'n Nederlandse aftakking van d'r Rien. Ze takt bie Westervoort ten ooste van Arnhem aaf van d'r Rien en sjtroomt in noordoosteleke en later in noordeleke richting nao 't Ketelmeer respectievelek 't IJsselmeer. De lengde van de IJssel is oongeveer 125 km. D'r loop van de reveer volgt d'r vallei tösje de Veluwe in 't weste en d'r Sallandse Hövelruk in 't ooste, dat 't IJsseldal geneumd wert.
Sjtroomgebied en geografie
[bewirk | brón bewèrke]Van Deventer töt wieër wie Hattem vörmt de reveer de grens tösje Gelderland en Överijssel. Dördat dele van 't traject gaans óp Överijssels groondgebied liegke (bie Deventer, Olst en Wijhe), is d'r ooch enig Överijssels groondgebied an d'r leenkeroever. 't Traject vanaaf Hattem is gaans Överijssels. Wieër wie Kampen en 't d'r taegenöver gelaege IJsselmuiden vörmde de reveer 'ne klènge delta, mae behalve 't Keteldiep, d'r hoofdtak, zeunt de aander erm afgedamd.
De voornaamste plaatsje an de IJssel zeunt Zutphen, Deventer en Kampen. Zwolle liekt sjtrikt genaome neet an de IJssel (mae an 't Zjwart Water), mae wert mètstens tóch es IJsselsjtad bezieë. Historische sjtedsjes an de IJssel zeunt ooch Doesburg en Hattem.
Överijssel is (via de Hieërlekheed Överijssel) verneumd nao de IJssel en plaatste in 1948 'n symbolische weergave van de reveer in de Överijsselse provincievlag.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]De IJssel is 'n aaftakking van d'r Rien die tösje 1000 en 2000 jaor gelaeje is oontsjtande. De IJssel is dus 'n betrèkkelek jóng reveer, mae volgt e al väöl langer besjtaond dal tösje Veluwe en Salland. De Ow IJssel is 'n ziejreveer die bie Doesburg in de IJssel oetmondt. Aander ziejrevere zeunt de Berkel en de Schipbeek. Ten noorde van Kampen (Kampereiland) takt 't Ganzediep van de IJssel af.
'ne Owwe naam van de IJssel is "Isala", wat zjuus wie d'r sjtrieëk "Salland" is afgeleid van de Salische Franke of Saliërs. Dit waor e belangriek sjtammeverboond van Germane in 't IJsseldal en Salland, dat zich in reactie op de mach van 't Romeins Riek gevörmd how. Later breidde ze hun gebied oet nao 't zuide en waoërte ze oonder d'r naam Merovinger de heersers 't Frankisch Riek.
Al in de middelieëwe kieëme de sjtaej Zutphen, Deventer en Zwolle dör hun liegking bie de IJssel töt groeëte bleuj. Ooch de Vikinge koesse de nederzettinge via de IJssel bereike en plundere. Mèt de toetraejing van daartieën Nederlandse sjtaej töt de Hanze in d'r 15e eeuw, waoërt de IJssel 'n belangrieke handelsroute.
Om de sjeepvaart richting de IJssel te waarborge wert de geul allewiel keunsmatig verdeept mèt sjtrekdamma. Bie lieëge aafveur zörgt dit vör 'n sjmaal, mae tóch nog flót sjtreumende en daordeur relatief depe IJssel.
