Hiersj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Hiersj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Hiersj is 't dialek vân de Mestreechse sjtadswiek Hier. 't Dialek wiek sjterrek vân 't Mesjtreechs aaf en wèt zich tot in dizzen tied vreij good te hawwe. 't Amies is in groete lijne geliek ân 't Hiersj.

Hier is gein nuijbouwwiek meh 'n âjd dörp wat in de Mesjtreechter sjtadsbebouwing is opgenome. Tot 1970 waor 't ouch 'n zelfsjtandige gemeinte. Heijdoor haet 't 'n eige dialek gevörmp, wat in väöl punte aansjleting vint beij de ânder dialekte in 't Heuvelland. Ândersj es die dialekte (Meersjes, Mergraotes, Èèsjdes) is 't wel al in vreuger tije deepgoond door 't Mesjtreechs beïnvloed.

Kinmerke

Invloed vân 't Mesjtreechs

De euvereinkómste mèt 't Mesjtreechs zitte veural in de vocale. De Middelnederlandse ie (oetgesjproke es ieë) is in 't Mesjtreechs en 't Hiersj allebei ie gewore. Daorum hèt de wiek Hier (tege Meersjes Hjèr, Valkebergs Hièr, Mergraotes Hieër). Oongeveer 'tzelfde is aan de hand mèt de oe in wäörd wie groet (good Mesjtreechs en good Hiersj; tege Meersjes grwat, Valkebergs groat, Mergraotes groeët). Opvallend is ouch de aafwisseling tössje ie en ij, uu en ui en oe en ou. Zoe levert 't werkwoord blieve de persoensvörm blijf. De naam vân 't actiecomité Hier blijf Hier is dus ouch good Mesjtreechs en good Hiersj. (Oongeveer 'tzelfde vint me ouch nog in 't Èèsjdes).

Versjèlle mèt 't Mesjtreechs

Dudeleke versjèlle zien dao aevels, wie bove gezag, ouch. 't Belangriekste is tot de Panninger Linie tössje Hier en Wiek doorlöp. Dis lijn sjeit de "Nederlandse" en "Duitsje" oetsjpraak vân wäörd wie s(j)tein, s(j)lech en s(j)piet. De variante mèt allein s- zien Mesjtreechs, die mèt sj- zien Hiersj. Ouch op 't woordeind kump de -sj dèks veur: flesj tegeneuver Mesjtreechs fles (Mesjtreech is dao-in 'n absoluut taaleiland binne Zuid-Limbörg). Typisch Heuvellands is de -sj nao 'n r in alle posities. Dat zuut me al in de naam vân 't dialek: Hiersj (Mesjtreechs zouw 'gewoen' Hiers zien).

Bovedien haet 't Hiersj neet mètgedoon aan versjèllende typisch Mesjtreechse taalvernuiinge. 't Mesjtreechs Laank trèkke vaan vocale gebäört neet 't in Hiersj. Dat kin me op sjrif soms ouch trökzien: Mesjtreechs vaan - Hiersj vân. In 't Mesjtreechs is de typisch Limbörgse klank ae eigelek euveral in ee veranderd. 't Hiersj deit dao aevels neet euveral in mèt (beveurbeeld wae en gaere tege Mesjtreechs wee en gere). 't Mesjtreechs haet ao in väöl wäörd boe ânder Limbörgse dialekte 'n aa höbbe. 't Hiersj deit dao neet in mèt. Mesjtreechs aon, naom en taol zien in 't Hiersj gewoen aan, naam en taal, wie in ânder Limbörgse dialekte.

Behajd en cultivatie

Doortot Hier 'n wiek vân Mesjtreech is gewore, höbbe zich dao väöl Mesjtreechtenaere gevesteg en is 't taalcontak mèt dit dominant dialek intensief. Heijdoor nump 't belang vân 't Hiersj aaf. De Hierenaere zien aevels wel taalbewös en sjpanne zich in um 't dialek leventig te hawwe. Väöl vân 't Hiersj wat me vandaag d'n daag huurt weurt wel ummer sjterker door 't Mesjtreechs beïnvloed, meh dreug nog altied 'n paar vân zien hoofpunte in zich. In 1990 versjeen unne dreijtalige dictionair Hiersj-Mesjtreechs-Sjtandaardnederlands, um 't taalgood te beware en ouch de versjèlle mèt 't Mesjtreechs te benaodrökke.

Literatuur

J. Notermans, Hiersj-Mestreechs-ABN Woordenboek. Mestreech, 1990