Hiersj
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Hiersj, es te dit dialek sjpriks.
't Hiersj is 't dialek vaan de Mestreechse stadswiek Hier. 't Dialek wiek sterk vaan 't Mestreechs aof en wèt ziech tot in dezen tied vrij good te hawwe. 't Amies is in groete liene gliek aon 't Hiers.
Hier is gein nuibouwwiek meh 'n aajd dörp wat in de Mestreechter stadsbebouwing is opgenome. Tot 1970 waor 't ouch 'n zelfstendege gemeinte. Heidoor heet 't 'n eige dialek gevörmp, wat in väöl punte aonsleting vint bij de aander dialekte in 't Heuvelland. Aanders es die dialekte (Meersjes, Mergraotes, Èèsjdes) is 't wel al in vreuger tije deepgoond door 't Mestreechs beïnvlood.
Kinmerke[bewirk | brón bewèrke]
Invlood vaan 't Mestreechs[bewirk | brón bewèrke]
De euvereinkómste mèt 't Mestreechs zitte veural in de vocaole. De Middelnederlandse ie (oetgesproke es ieë) is in 't Mestreechs en 't Hiersj allebei ie gewore. Daorum hèt de wiek Hier (tege Meersjes Hjèr, Valkebergs Hièr, Mergraotes Hieër). Oongeveer 'tzelfde is aon de hand mèt de oe in wäörd wie groet (good Mestreechs en good Hiersj; tege Meersjes grwat, Valkebergs groat, Mergraotes groeët). Opvallend is ouch de aofwisseling tösse ie en ij, uu en ui en oe en ou. Zoe lievert 't werkwoord blieve de persoensvörm blijf. De naom vaan 't actiecomité Hier blijf Hier is dus ouch good Mestreechs en good Hiers. (Oongeveer 'tzelfde vint me ouch nog in 't Èèsjdes).
Versjèlle mèt 't Mestreechs[bewirk | brón bewèrke]
Dudeleke versjèlle zien dao evels, wie bove gezag, ouch. 't Belaankriekste is tot de Panninger Linie tösse Hier en Wiek doorlöp. Dees lijn sjeit de "Nederlandse" en "Duitse" oetspraok vaan wäörd wie s(j)tein, s(j)lech en s(j)piet. De variante mèt allein s- zien Mestreechs, die mèt sj- zien Hiersj. Ouch op 't woordind kump de -sj dèks veur: flesj tegeneuver Mestreechs fles (Mestreech is dao-in 'n absoluut taoleiland binne Zuid-Limbörg). Typisch Heuvellands is de -sj nao 'n r in alle posities. Dat zuut me al in de naom vaan 't dialek: Hiersj (Mestreechs zouw 'gewoen' Hiers zien).
Bovedeen heet 't Hiers neet mètgedoon aon versjèllende typisch Mestreechse taolvernuiinge. 't Mestreechs Laank trèkke vaan vocaole gebäört neet 't in Hiers. Dat kin me op sjrif soms ouch trökzien: Mestreechs vaan - Hiers van. In 't Mestreechs is de typisch Limbörgse klaank ae eigelek euveral in ee veranderd. 't Hiers deit dao evels neet euveral in mèt (beveurbeld wae en gaere tege Mestreechs wee en gere). 't Mestreechs heet ao in väöl wäörd boe aander Limbörgse dialekte 'n aa höbbe. 't Hiers deit dao neet in mèt. Mestreechs aon, naom en taol zien in 't Hiers gewoen aan, naam en taal, wie in aander Limbörgse dialekte.
Behaajd en cultivatie[bewirk | brón bewèrke]
Doortot Hier 'n wiek vaan Mestreech is gewore, höbbe ziech dao väöl Mestreechtenere gevesteg en is 't taolcontak mèt dit dominant dialek intensief. Heidoor nump 't belaank vaan 't Hiers aof. De Hierenere zien evels wel taolbewös en spanne ziech in um 't dialek levend te hawwe. Väöl vaan 't Hiers wat me vaandaog d'n daag huurt weurt wel ummer sterker door 't Mestreechs beïnvlood, meh dreug nog altied e paar van zien hoofpunte in ziech. In 1990 versjeen 'nen dreitaolegen dictionair Hiers-Mestreechs-Standaardnederlands, um 't taolgood te bewaore en ouch de versjèlle mèt 't Mestreechs te benaodrökke.
Literatuur[bewirk | brón bewèrke]
- J. Notermans, Hiersj-Mestreechs-ABN Woordenboek. Mestreech, 1990
