Rup
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Rup of groeate waegbrei (Plantago major subsp. major) is 'n 10 toet 50 cm groeate plantj oete waegbreifemielje (Plantaginaceae). De blajer vanne rup vörmen e blaadrozèt en zeen good bestandj taengen 't betraeje waere. 't Guuef onnag 'n óngersaort: getendje waegbrei. Dees óngersaort kump veur in väöl häöf en langs waeg en pajer.
De blome vörmen 'nen aor dae rolróndj is en 10 toet 15 cm lank kan waere. Rup steit in bleuj van mei toet november. De twieëslechtige blome zeen gruuensig gael. De stempel kump es ieëste nao veur. De helmknuup zeen ieës paars, meh waere later gaelsig. De sjötblajer zeen broen en höbben 'ne greune keel en spits. De blajer vörmen e blaadrozèt en zeen breid-elliptisch of eiróndj. Eder blaad is lichtelik behaordj of glaad. De blaadsteel is temmelik lank en sterk-gerubbeldj.
Rup druueg 'n doesvröch mit 'n gruuedje van 2 toet 5 mm. Eder vröch bevatj veer (of mieë) duusterbroen zäödjes.
Rup steit veural op en langs waeg, in weien en graasveljer (inne häöf), veural op beboedje en braakgrunj en minder op netuurlike standjplaatse.
Döks maak me gebroek van rup taenge pitsj en brandjnetelblaore. Det duit me door mit 't blaad euvere geveulige hoed te wrieven of door op 't blaad te spiejen en 't ómmen oetslaag haer te binje.
