Gallië
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Gallië is d'r vernederlandste naam van de Latiense benaming (Gallia) vör 't westelek gebied van Europa, dat övereenkeumt mèt 't moderne Frankriek, Belsj, 't weste van Zjwitserland, en zuideleke en oosteleke dele van Nederland en dele van Duutsjland ten weste van d'r Rien. Gallia is nog ömmer d'r Griekse naam vör Frankriek. Galliërs, ooch Kelte geneumd waore de bewoners van Gallië en e groeët deel van de res van Europa an 't èng van d'r iezertied.
De Galliërs waore versjprèjd in Europa tiedens de Romeinse bezètting, en kalde versjillende Keltische dialekte. D'r wónde ooch Galliërs in de vlaktes van Noord-Italië 't zoegenaamde Gallia Cisalpina (Gallië aan dizze kaant van de Alpe) en Venetië. Aander Kelte waore gemigreerd över de Pyreneeë, nao 't noorde en weste van Sjpanje, oeë ze zich mèt de Iberische oerbevolking vermengde en 't volk der Keltiberiërs vormde, dat 'n mèt 't Gallisch verwaante taal kalde.
Gallië waoërt överwónne dör de Romeine, wie Julius Caesar de Gallische sjtamme in het gebied overwon, in de periode tösje 58 v.Chr. - 51 v.Chr.. E besjraef zieng ervaringe in zie book Commentarii de bello Gallico (Versjlage över d'r Gallische kreeg). D'r gaanse kreeg koosde an e miljoeën Kelte 't laeve en nog 'ns 'n miljoeën waoërte sjlaaf gemakd.
't Gebied waoërt vervólges geregeerd es 'n aantal Romeinse provincies. De hoofdsjtad van de Galliërs was Lyon.
Gallië waoërt dör de Romeine es vólgt ingedeeld:
- Gallia Cisalpina (ten zuide van de Alpe)
- Gallia Transpadana (ten noorde van de Po)
- Gallia Cispadana (ten zuide van de Po)
- Gallia Transalpina (ten weste van de Alpe)
- Gallia Narbonensis provincia
- Gallia Comata (tösje d'r Rien en Pyreneeë)
In bekaans al dis "Gallia's" waoërte verwaante dialekte van dezelfde Keltische taal gekald. In Aquitania kalde me evvel 'n gaanse aander taal, die verwaant waor an 't Baskisch en (waarsjienglek) aan 't oetgesjtórve Iberisch. 't Waor dus öm geografische raejes dat Caesar dit gebied töt "Gallia Comata" raeëkende.
Vanaaf d'r 3e ieëw begoes 't Romeins gezag oonder druk van invallende Germaanse sjtamme af te brökkele. Óp 31 december 406 sjtoke versjèjje Germaanse sjtamme d'r Rien över, en begoesse an de invasie van Gallië.
In 486 eindigde 't Romeins gezag in Gallië, wie d'r Romeinse gouverneur Syagrius överwónne waoërt dör de Franke.
Kaarte
[bewirk | brón bewèrke]
