Blokbreker
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Blokbreker waor de man, dae in de gank van de berg 'ne groate blok mergel, de sjtool, oetbrook mèt de bedoeling um dao later mergelblök van te zaege. Van dees blök woorte hoezer geboewd. Vreuger gebeurde 't loshakke van de sjtein mèt 'ne biel, nog te zeen aan de weiervörmige sjpore langs 't plafón of moer in de mergelgrot. De later gebruukde sjtoatbeitel gaof korte en rechte sjpore. 't Blokbreke weurt allewiel nog allein in Sub gedoon, daorum ies oes de Subermethode bekènd en zint ander methodes onzeker. Ter herinnering aan 't beroep van blokbreker, dat bekans oetgesjtorve ies, sjteit veur de ingank van de Geulemergroeve in Geulem 'n mergele beeld van 'ne blokbreker.
Subermethode[bewirk | brón bewèrke]
Hie volg de besjrieving van de Subermethode.
Um 'ne sjtool oet te breke in 'ne blinne gank in de berg woort begoes mèt 't make van 'n gleuf op manshuègde. Dat waor 't "kale". De gleuf zelf, zoan 83 cm breid en 5 cm hoag, heesj de "heuj". Daonao woort 'n twiède verticaal gleuf of pilaervaor langs de ziekant gemaak mèt de opzatzaeg. 't Make van de lange vertikale vaor aan de ander zie van de ièrsjte blok gebeurde op dezelfde meneer, oetgedeep tot op de vloer. De ónderheuj ies 'n horizontaal gleuf op kneehuègde. Noe zoot de sjtool allein nog aan de achterkant vas. 't Boveste deil, 't sjaap, woort noe 't ièrsj weggehaold mèt hölp van iezere wigge en 'ne veurhamer. Mèt 'n breekiezer woort 't nao veure gekiep: 't zgn sjaap trèkke. 't Óndersjte deil van de sjtool, de kas, waor noe te bewèrke, vanoet de plaats woa ièrsj 't sjaap zoot. Noe ging me kassjtoate. Mèt beitel en zaeg woort aan de achterkant 'n sjleuf gekap. Op 't lèts woort mèt 't houwe van 'n wig op vloerhuègde de ganse sjtool vrie gemaak, dae noe gebroke koes. Dit waor 't zjwoarste werk. De volgende sjtool waor gemekkeliker vrie te make, umdat hae aan de achterkant bereikbaar waor. Zoane sjtool heesj "piksjtool" vanwege de ing ruumde woa-in de blokbreker noe moos wèrke.
't Opvange van de sjteul gebeurde op 'n laog mergel, zoadat 'r neet doormiede zou breke. Meistal woorte 7 sjteul op 'n gankbreidte oetgebroke.
Aafmeting[bewirk | brón bewèrke]
De aafmeting van zoane sjtool ies in de lètste ièwe verkleind tot gemiedeld 80 cm hoag en 50-60 cm breid. Um te veurkómme dat mèt 'ne mergelblok verkièrd geboewd zou were (tege de draod) maakde de wèrkman 'n teike op de blok um aan te geve wie de blok in de berg hou gezete. 't Verveur in de berg ging mèt kar en paerd. Mèt de blokzaeg woorte de sjteul tot blök gezaeg.
Loan[bewirk | brón bewèrke]
De blokbreker woort oetbetaald aan de hand van 't aantal blök wat 'r hou geproduceerd. Daovan maakde hae veur ziechzelf aanteikeninge, die noe nog te zeen zin in de grotte.
Trevia[bewirk | brón bewèrke]
Óp 't Belsj is 'ne Blokbreker ieëmes dae óp däörsjlaaggaevende momaente ideeje van 't Vlamsj Blok, dat z'ne naam nao 'n veroordeling es rascistische partiej verenderde in Vlaams Belang, óp 'n creatief meneer minder aantrèkkelek makt väör de bevolking.
Brón[bewirk | brón bewèrke]
brón: Ton Breuls: Mergelgrotten het onbekende landschap van Limburg, 1994