Athene (stad)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Athene (Grieks: Αθήνα, Athina) is de hoofstad vaan Griekeland. Daoneve is 't ouch de hoofstad vaan Athene (departemint), en de regio Attika. De stad heet e inwoenrsaontal vaan 3.753.783, es me alle bijsteij mèt tèld. Zoeneet, dus inkel de binnestad, daan gief 't mer 664.046 lui. D'n atheense binnestad heet 'n oppervlaak vaan 38,964 km². Evels gief metropool Athene oongeveer zès kier zoeväöl oppervlaak. Ze heet häöre naom te daanke aon de Grieks godin Pallas Athena. In de klassieken tied woort Athene dèks voloet Pallas Athena geneump. In sommege tekste woort de stad ouch wel 'ns Pallas geneump.

Historie

De gouwe tije vaan Athene

Roond 3500 veur Christus woende de ierste lui op d'n Akropolis vaan Athene, d'n heuvel dee nog ummertouw in 't midde vaan de stad ligk. Athene is zoe wied v'r weite 't ierste gebeed vaan de wereld, in eder geval vaan Europa, boe democratie oontstoond. In die iewe veurt Athene dèks oorlog mèt de Perze. Oeteindelek versloon ze die in 470 veur Christus. In 168 veur Christus weurt de stad ingenome door de Romeine. Väöl volkere zalle in de laop vaan d'n tied de mach höbbe in Athene, mer de stad blijf e belaankriek centrum vaan Europa. De viefde iew veur Chr. waor de opbleuij vaan de Atheens aajdheid. In dizzen tied waor de Griekse wereld polletiek gefragmenteerd in e groet aontal stadsstäötsjes. Athene en Sparta waore heivaan de belaangriekste. Gebassierd op ziene vloot, bouwde Athene e in force greuiend imperium, en in 431 veur Chr. kaome beij steij in konflik mèt mekaar: de Peloponnesischen Oorlog, dee, op 'n klein poize tösse 421 en 415 veur Chr., zaw däöre bis 404 v. Chr., indegenterend mèt 't verluus vaan Athene. Athene waor 'n democratie, en wie 'n democratie veurde zie ouch d'n oorlog (op 'n klein periood nao, nao 411 veur Christus, wie de stad häör democratie tiejlek stil zatte). D'n oorlog is besjreve en geanalyzierd door Thucydides, dee weurt gezeen es d'n iersten historikus. Wie ginneraol, späölde Thucydides häömzelf 'n deil in d'n oorlog bis heer woort geforced bis ballingsjap nao zie verluus. In zie book arriveert Thucydides bis de conclusie tot Sparta's vreis veur de greuiende force vaan Athene de oonderligkend hoofreij waor vaan d'n oorlog. Mèt compassie besjrijf heer ouch de horror van gans en al perbleme, die väöl eweg hade vaan 'ne börgeroorlog. Es veurbeeld, in 428 veur Chr. rebellierde d'n Atheensen allience Mytilene contra de stad nao 'n coup vaan de Oligarchie Partie. D'n Atheensen Assemblé besloot oonmiddelek bis 't doeije vaan alle manslui vaan Mytilene and 't verkaope vaan de vrowlui en kinder es slaove. Al snel daonao had Athene spiet, mètnaome umtot Mytilene ziech ummertouw loyaol heet gepresentierd tegeneuver Athene.

Pericles waor de leijer vaan Athene, evels hiemelde heer in 429 veur Chr. door de Plaog. Nao häöm, woorte de nationalis Cleon, de gemaotegden aristocraat Nicias en de flamboyante jongen aristocraat Alcibiades belaangriek leijers vaan de stad. Ouch waor Alcibiades eine vaan de perminènte studènte vaan Sokrates dee figurierde in Plato's Symposium. 't Waor Alcibiades dee in 415 veur Chr., däörenterende de force contra Sparta, 't veur mekaar kraog de Atheners te moevere nao Siciel um dit eiland te bevolke. Dees expeditie bleek 'n dramatisch faal. De Atheens legers woorte verneteg door de lokaol bevolking, and de gevangegenomme soldaot verbleve de res vaan hu leve es wirkers in de miene.

't Gevolg vaan de Gotische plunderinge

De stad raak in 297 in verval, wie de Gote de stad leeg plunderde. In 395 plundert 't volk obbenuits Athene. Athene weurt 'n plaots in 't Byzantijns Riek. Es de keizer de sjaol veur filosofe in Athene slut, kin Athene zelfs bestempeld weure es onbelaankriek dörp.

De duuster tije vaan Athene

In de wijer iewe gebäört neet väöl vaan belaank in Athene. Athene weurt mierdere kiere vereuverd door versjèllende volker en ein vaan de belaankriekere is de Fransoze die in 1204 de stad wèlle bekiere tot 't Christendom mèt 'n kruustoch. In 1458 vereuverd Turkije de stad. Daodoor kump d'r väöl Islamitische invlood nao de stad, door twie jaor nao de vereuvering 'ne moskee te bouwe. Op 'n mislökde vereuvering vaan Venies nao in 1687, blijf de stad zoe'n veer iewe 'n deil vaan 't Ottomaans Riek.

Renaissance

Door de Renaissance, dee ziech vaanaof d'n achtienden iew oontwikkeld in Zuid-Europa en later in de res vaan 't continent, gief 't väöl neet-Griekse Europeane die ziech beginne te intersere in de aw cultuur vaan Athene. Dit spoort in groete maote 't Griekse oonaofhaankelekheidsstreve aon. In 1829 weurt Griekeland daan 'n oonaofhaankelek land. Athene vervink Nauplion es hoofstad vaan Griekeland. In de jaore daonao krijg Athene de ierste universiteit vaan 't land en 'ne groete kathedraol. Veur de Griekse oonaofhaankelekheidsoorlog heet 't dörp 10.000 inwoeners, daonao krijg 't 100.000 inwoeners. In 1896 zien de ierste moderne Olympische Speule in Athene.

Tied vaan wereldoorloge

Aajd Athene op de berg, nui Athene in 't dal

Begin 20e iew maak Athene 'ne groete greuj door. D'r koume in 1922 veural väöl nui boetelenders oet 't Turkse İzmir. Vaan d'n Ierste Wereldoorog heet Griekeland neet väöl las, zoe ouch Athene neet. Evels weurt de stad in d'n Twiede Wereldoorlog zoen drei jaor laank bezat door de Pruse. Nao deen oorlog krijg de stad ouch nog te make mèt 'ne börgeroorlog.

Allewijl

Allewijl is Athene ein vaan de groetste stei in Europa, mèt mie es drei miljoen inwoeners. De nui Olympische Speule in 2004 en 't Eurovisiesongfestival in 2006 höbbe väöl verandering gemaak in Athene op 't gebeed vaan milieu en ermooi, umtot de gemeinte veur de media de stad wèlde opknappe veur 'ne sjoenderen indrök.

Bekènde Atheners

't Gief väöl bekènde lui die gebore zien in Athene. Hei-oonder de Atheners die op de Limbörgstaolege Wikipedia te vinde zien:

Colonus, 496 v.Chr. bis Athene, 406 v.Chr. - Sophocles, sjriever, diechter
469 v. Chr. bis 399 v. Chr. - Sokrates, ethicus, filosoof
427 v. Chr. bis 347 v. Chr. - Plato, ethicus, filosoof, sjriever
11 oktober 1947 - Loukas Papadimos, politicus, ikkenoom, aajdpremier vaan Griekeland
23 mei 1951 - Andonis Samaras, politicus, aajdpremier vaan Griekeland

Brónne

Veur 't köpke De gouwe tije vaan Athene: Finley, M.I. (1985). Athenian Demagogues. In M.I. Finley, Democracy, Ancient

and Modern (pp. 38-60). Londe: Hogarth Press (Ingels)

Veur de res: Robert Schediwy: Städtebilder – Reflexionen zum Wandel in Architektur und Urbanistik. Wene 2005, speziell S. 16ff. (Duuts)