Apollo-program
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Apollo-program waor 'n program vaan de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. 't Projek leep vaan 1961 tot 1972, en had es doel um bemande vlöchte nao de maon oet te veure. President John F. Kennedy kondegde 't projek aon op 25 mei 1961 mèt de mededeling tot veur 1970 de ierste mins op de maon geland zouw zien. De missie boebij dat gebäörde waor Apollo 11. De ierste mins op de maon waor Neil Armstrong, dee op 20 juli 1969 voot zat op de maon.
Achtergroond
[bewirk | brón bewèrke]In 't begin vaan de jaore zesteg had de VS 'nen achterstand op de Russe op 't gebeed vaan de ruimtevaart. De Russe hadde d'n ierste satelliet in ruimte gebrach (Spoetnik op 4 oktober 1957) en d'n ierste maan in 'n baon um de Eerd (Yoeri Gagarin op 12 aprèl 1961). Op 25 mei 1961 brach president John F. Kennedy nao boete tot de VS de ierste zouwe zien die 'ne maan op de maon zouwe zètte, en häöm ouch weer trök nao de Eerd zouwe bringe. Dit moos veur 't ind vaan 't decennium goon gebäöre. Op dat momint waor evels pas einen Amerikaan in de ruimte gewees (20 daog veur de aonkondeging vaan Kennedy). 't Gaof daan ouch väöl twiefel euver de haolbaarheid vaan dees planne.
Ruimtevaartuige
[bewirk | brón bewèrke]In 't program mooste gaans nui ruimtevaartuige weure oontwikkeld. Bij aonvaank vaan 't program waor de Mercury de rakèt boemèt Alan Shepard d'n iersten Amerikaan in de ruimte woort. Via de oontwikkeling vaan de Gemini-ruimtevaartuige, boemèt steeds twie lui de ruimte in woorte gelanceerd (boe-oonder ouch Neil Armstrong en Buzz Aldrin, die es ierste op de maon zouwe neerkoume), kaom 't tot de oontwikkeling vaan de Saturnus-rakèt en de Apollo-module.
In ierste instantie waor 't idee um 'n ruimtevaartuig te oontwikkele wat in zien gehiel nao de maon zouw vlege, dao neerkoume, en weer trök zouw vlege nao de Eerd. Dit kós op twie menere: ein hiel groet ruimtevaartuig wat vaan de Eerd woort gelanceerd, of mierdere kleinere die in de ruimte woorte gekoppeld en vaan dao oet nao de maon zouwe vlege. 't Ierste veel al snel aof umtot dit veur minseleke begrippe 'n gigantisch groete rakèt zouw weure. Oeteindelek woort gekoze veur 'n miertrapsrakèt mèt 'n commandocapsule en 'nen apaarte maonlander. De commandocapsule bleef in 'n baon um de maon wijl de maonlander op de maon zouw neerkoume. Bij 't opstijge vaan de maon bleef 'n deil vaan de lander achter. De res koppelde weer mèt de commandocapsule, boenao 't maonlander deil weer woort aofgestoete.
Command/service-module
[bewirk | brón bewèrke]
In de konisch gevörmpde command-module kóste drei astronaute zitte vaanaof de lancering, nao de maon en trök nao Eerd (mèt 'ne splashdown es landing). In de command-module zaote de thrusters (stuurmotors), 'ne koppeltunnel, stuur- en navigatiesystemen en de Apollo-besturingscomputer. Aon de command-module zaot de service-module, boe-in de rakètmotor en de brandstof zaot. Daoneve nog brandstofcelle, stuurmotor, de antenne veur communicatie mèt Mission Control en opslaagtanks veur water en loch. Allein de command-module waor veurzeen vaan 'n hittesjèld, dus de service-module woort vlak veur tot me trökkaom in de Eerd-atmosfeer aofgestoete. De command-module had parachutes die veur 'ne 'zachte' splashdown in d'n oceaon zörgde.
Maon-module
[bewirk | brón bewèrke]De maon-module waor oontwikkeld um op de maon neer te koume en daovaan weer op te stijge. De constructie waor zoe liech in gewiech tot ze op de Eerd neet zouw kinne vlege. D'r kóste twie bemanningslede in plaotsnumme en ze bestaond oet twie deile, 'n landingsdeil en 'n opstijgdeil. In 't landingsdeil kóste experiminte weure opgeslage en de maon-oto.
Booster/rakèt
[bewirk | brón bewèrke]Veur de rakèt (of booster) die oontworpe moos weure veur 't Apollo-program, gaof 't in ierste instantie mierdere meugelekhede, umtot in 't begin neet dudelek waor wat veur soort rakèt 't moos weure. Wie oeteindelek beslote waor tot 'n miertrapsrakèt nudeg waor, kós 't team oonder leiing vaan Wernher von Braun beginne mèt de oontwikkeling vaan de Saturnus 1B- en Saturnus V-rakètte. De Saturnus V is nog steeds qua gruutde, gewiech en nuttege laojing de groetste rakèt oets.
De Saturnus V besteit oet drei trappe en 'ne zoegenaomde Instrument Unit, die zörgde veur de besturing. De iersten trap brande 2,5 minute en versnelde 't gehiel nao 2,68 km/s. D'n twieden trap versnelde 't gehiel nao 6,84 km/s in de dao-opvolgende zès minute. D'n daarden trap brach 't restant in 'n baon um de Eerd en zörgde later veur de lancering oet die baon op weeg nao de maon.
Missies
[bewirk | brón bewèrke]'t Gaof 'n aontal versjèllende soorte missies. Es ierste mós uiteraard de nui rakètte en de nui modules weure getes. Dit woort in oonbemande missies oetgevoerd. Nege teslanceringe mèt de Saturnus I-rakèt woorte oetgevoerd. Apollo 6 waor de lèste oonbemande lancering, oetgevoerd mèt de Saturnus V-rakèt (de twiede teslancering veur de Saturnus V). Apollo 7, de ierste bemande vlöch, woort evels nog mèt de Saturnus I-rakèt oetgeveurd.
Brand
[bewirk | brón bewèrke]Apollo 1 waor de ierste geplande missie vaan 't Apollo-program. De vlöch voont noets plaots: op 27 fibberwarie 1967, bij 't teste vaan de command-module, oontstoont brand, woebij de drei bemanningslede Gus Grissom, Ed White en Roger Chaffee um 't leve kaome en de module verweus woort. De naom Apollo 1 woort later aon de missie touwgeweze um de bemanning te iere.
Bij 't oonderzeuk nao de brand kaome versjèllende oontwerpfoute nao väöre. De bemande vlöchte woorte 20 maond oetgestèld. De Saturnus IB-rakèt die dees missie zouw lancere waor neet versjendeleerd in de brand en woort later gebruuk in de Apollo 5 missie.
Bemande vlöchte
[bewirk | brón bewèrke]Apollo 7 waor de ierste bemande vlöch op 11 oktober 1968. De missie doorde 11 daog en brach de module mèt de bemanning in 'n baon um de Eerd. Oondaanks verkajdheidsprobleme bij de bemanning (zie hadde flinke probleme um hun lochwege vrij te kriege in de ruimte), woort oetgebreid geoefend mèt ruimtekoppelinge. Nao evaluatie vaan dees vlöch woort de beslissing genome tot me nao de maon kós vlege.
Apollo 8 woort gelanceerd op 21 december 1968 en vloog in 3 daog nao de maon. Dao drejde de capsule in 20 oor 10 runnekes um de maon, en op 24 december vloge zie trök nao de Eerd boe ze op 27 december weer neerkoum.
Apollo 9 waor weer 'n tesvlöch um de Eerd, boe-in geoefend woort mèt de maonlander.
Op 18 mei 1969 woort Apollo 10 gelanceerd veur de generale repetitie. De maonlander naderde oetindelek de maon tot op 15,6 kilometer.
Apollo 11
[bewirk | brón bewèrke]Op 16 juli 1969 woort Apollo 11 gelanceerd mèt aon boord Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Micheal Collins. Op 19 juli 1969 kaom de commando-module en de maonlander in 'n baon um de maon. Einen daag later woort de maonlander mèt Armstrong en Aldrin aon boord losgekoppeld. Iers woort 'ne soort pirouette gemaak, zoetot Collins kós controlere of 't landingsgestèl good oetzaog. Tijdens de landing raakde de boordcomputer euverbelas boedoor alle alarme aofgónge, mer binne 15 seconde kós mission control melle tot niks aon de hand waor. Ouch Armstrong waor neet oonder d'n indrök, umtot volges häöm alles prima wèrkde. Heer zaog evels pas hiel laat tot de landingsplaots bezejt waor mèt rotsblokke (zoe groet wie 'n Volkswagebös). Armstrong kós evels vrij gemekelek de maonlander 'n stök weier laote vlege, oondaanks tot 't brandstofpeil gevaarlek lieg woort. Oeteindelek landde heer de maonlander op 'n vlakde die heer Tranquility Base neumde. Oondaanks tot zie noe iers zouwe mote röste dege zie metein hun ruimtepakke aon en gónge zie nao boete op 't momint tot d'n drök dat touwstoont. Zoe woort Armstrong d'n ierste maan op de maon mèt de memorabele wäörd: That's one small step for a man, one giant leap for mankind. Vieftien minute later stoont ouch Aldrin op de maon. Einentwinteg oor later stege zie weer op, mèt get improvisatie: doortot de ruimte in de maonlander zoe krap waor hadde zie de startknóp draof gestoete. Aldrin kós de motor evels starte door 'n pen in de opening boe de knop zaot te duie. Mèt 21,5 kilo maonstein aon boord koum zie neer op 24 juli 1969 in de Groeten Oceaan.
Apollo 12
[bewirk | brón bewèrke]Apollo 12 woort gelanceerd op 18 november 1969 en zou lande op 24 november 1969 op loupaofstand vaan de oonbemande sonde Surveyor 3. Bij trökkier höbbe de astronaute deile vaan die sonde mètgenome nao Eerd.
Apollo 13
[bewirk | brón bewèrke]Apollo 13 waor de vijfde bemande missie nao de maon. De bemanning bestoont oet Jim Lovell, Jack Swigert en Fred Haise. De lancering voont plaots op 11 aprèl 1970. Twie daog nao de lancering oontplofde zuurstoftank 2. De commandant Lovell spraok toen de historische wäörd: "Okay Houston, we've had a problem". De oontploffing had 'n ventiel vaan zuurstoftank 1 versjendeleerd en in 'n paar oor is de gaanse zuurstofveurraod verlore gegaange. Daodoor gaof 't ouch gei water en geine energie mie. Ouch de rakètmotor kós neet mie gebruuk weure. Gelökkeg kós me gebruuk make vaan de maonlander veur energie, water en zuurstof te levere. Ouch kós me gebruuk make vaan de motor vaan de lander om trök op Eerd te koume.
Resterende vlöchte
[bewirk | brón bewèrke]Nao Apollo 13 kaome nog 4 vlöchte: Apollo 14 woort gelanceerd op 31 jannewarie 1971, Apollo 15 (met maonwage) op 26 juli 1971, Apollo 16 op 16 aprèl 1972 en Apollo 17 woort es lèste gelanceerd op 11 december 1972. In totaol zien 12 lui op de maon gewees.