Allégorie vaan de caverne
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Allégorie vaan de caverne is e bekind metafoor vaan Plato en besjrijf de weeg nao kinnes vaan ideeë. Dees ideeëlier vörmp de kern vaan de filosofie vaan Sokrates en Plato. Dees allégorie weurt besjreve in 'n dialoog vaan Plato oet oongeveer 380 v. Chr., es deil vaan Plato's bekinste werk oet de historie vaan de filosofie: Politeia.
't Idee
[bewirk | brón bewèrke]Me deent ziech 'n groete grot (caverne) veur te stèlle, die mèt de boetewereld verboonde is door 'n gaank mèt 'n dösdaoneg lengde tot 't gein daagleech gief in de caverne. 't Gief 'n rij gevaangene mèt hunne rögk nao de ingaank, en ze loere nao de achterwand vaan de caverne. Hun ledemaote en halze zien zoe vasgeketend, tot ze hun köp neet kinne bewege en daodoor mekaar noch ziechzelf kinne bekieke. Dit beteikent tot ze allein de moer veur ziech zeen. Zoe höbbe ze hun gans leve gezete en kinne niks aanders. Achter hun gief 't vuur. Tösse hun en dat vuur gief 't 'n blokkaad in de vörm vaan 'n moer, dee zoe hoeg is wie 'ne mins. Aon d'n aandere kant vaan dee moer gief 't loupende lui mèt dinger op hunne kop, boeoonder stein en houte figure vaan lui en bieste. Ze iesbere. De sjeme vaan die dinger valle door 't vuur op de moer boe de gevaangene tegenaon loere, dee ouch de stumme weerkaats vaan de lui die de dinger drage. Plato zeet noe tot 't einegste wat de gevaangene in hun leve zien, sjeme en echo's zien. Ze zalle dinke tot dit de realiteit vörmp, en hun gesprekke zouwe euver woernumming vaan dees realiteit goon. Es eine gevaangene zien ketene zouw kinne aofsjödde, zouw heer door de levenslange ketening in 't haafduuster zoe verkramp zien, tot 't allein al pijnlek veur häöm zouw zien um ziech um te drejie, ouch zouw 't vuur 'm verblinde. Heer zouw gans de klöts kwiet zien en ziech weer wèllen umdrejje nao de moer mèt de sjeme, nao de realiteit die heer versteit. Es heer einmaol geweend zouw zien aon de bovewereld en daonao trök geit nao de caverne, zouw de duusternis häöm weer tijdelek verblinne. Zien ervaringe zouwe onbegriepelek zien veur de aander gevaangene, umtot hun taol allein mer verwijs nao sjeme en echo's. Zien behendegheid um de wierkaatste sjeme te zien en te umsjrieve zal geleie höbbe oonder zien ervaringe, en op de aander gevangene zouw heer minder slum euverkoume. Ze zalle 'm zelfs es gevaarlek zien en meugelek dreige häöm doed te make. Zelfs dees dinger zien evels inkel 'n aofbeelding vaan de ideeë. Oet deze wereld vaan beelde en sjien mót de mins bevrijd weure en vertrojd rake mèt 't woere weze. Dat is de opgaaf vaan de filosofe Plato verklaor 't vasstèlle vaan de ideeë veur de lui door te rappelere, boebij heer de Mythe vaan Transmigratie te groonde lègk. Heinao behuurt de ziel vaan zien eerdse bestande bis 't riek vaan de ideeë en ze zien dao.
Link mèt de staot
[bewirk | brón bewèrke]Umtot Plato, zoewie heer in Politeia besjrijf, geluif in de drei klasses, link heer de allégorie hei ouch mèt. De hoegste klasse besteit oet bewakers, meistens oetgebeeld es filosofe, en streve nao wiesheid (ouch besjreve es rationaliteit, rei en logica). De twiede klasse streef nao dapperheid of 't spirituele (ouch wel oetgebeeld es zelflevend) en zien de soldaote. De daarde klasse zien ambachslui, gedreve door de appetiet. De caverne en de zon weure hei es de twie realiteite gezeen, boevaan de caverne 't ziechbare is (woer te neume mèt zintuige) en de zon 't intelligibele is (dèks vertaol es 't verstaonbare, woer te neume mèt de geis). Allein zie, die ziech filosofe neume kinne 't intelligibele zeen. 't Intelligibele besteit inkel oet vörm - abstrakte, oonveranderleke absolute. E veurbeeld: 'ne zoere, roeien appel is zoe, umtot de eleminte zoeregheid en roeiegheid zien. De vörm vaan 't Gooie is de hoegste vaan alle. 't Is neet 't doel vaan de filosoof um zien kinnes te verbreie mer um de lös nao kinnes te creeëre in zien ziel. Heidoor kump me oeteindelek terech bij 't ultiem Gooie.