Waeërsj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De dörpskern va Waeërsj

Typish sjtröatje i Waeërsj

Waeërsj (Franzuësisj: Warsage; Nederlands: Weerst) is e dörp i g'n Belsje provins Luuk, i g'n gemingde Dalhem. 't Dörp hat 1.400 iwuënesj en 't ligk i ge Lank va Herf, teëge de officieel Nederlandssjproakige gemingde Voere. Wiewaal de gemingde Dalhem officieel Franzuësisjsjproakig is, guëf 't vöal lüj die 't Nederlands en 't Limburgs mechtig zint. Dat kin me dils óch verkloare durch d'r groeëte touwsjtruim va lüj oet Nederland en Vlaandere.

D'r naam

Waeërsj woeëd i middelieëwse brónne vermeld es Werste, wat verwant zouw zing aan 't Nederlandse woad weren. D'r naam weëd óch geneumd in 'n oerkónde oet 1150, va d'r keizer Frederik I Barbarossa. Doa-in heesjde 't Castris Warsage: Fort Waeërsj.

Politieke gesjichde

't Dörp woeëd gesjtich óp leemrieke grónk. Volges 'n oerkónde oet 1202 richde de Cisterciënzers va g'n Abdie van Val-Dieu oet Aobel e laathof óp, wat in 't feodaal systeem 'n lieëger rechbank woar die gebónge woar aa heerlighede. Tiedes 't ancien régime behoeërde Waeërsj tot Graafsjap Dalhem, óngerdeel va de Leng van Overmaas. Óp 26 december 1661 woeëde de leng va Overmaas, zoeëwie bepoald in 't Partagetraktaat, verdild ónger de Republiek der Zeve Verenigde Nederleng en Sjpanje. Waeërsj woeëd Sjpaans, meh Dalhem bleef beivuurbild Sjtaats.

Modern gesjichde

Crash mit vleegmesjieng

Óp 29 juni 1913 maakde d'r Franzuësisje vlegeneer Leon Parisot ter iere van 't Waeërsjter dörpsfieës 'n vluch boave de dörper Bjen en Waeërsj. Vöale aaweëzige raakde enthousias en vroge d'r Parisot um mit te moage vlege. D'r Parisot besjloot toch alling te goa, weil d'r wink zier vlagerig woar. Kót noa 't sjtiege crashte 't touwsjtel, oeëbei Parisot en twieë anger lüj d'r doeëd vónge. Óch vele zikker tieën gewónge.

D'r Ieësjte Weltkreeg

In augus 1914 trókke de Dütsje tróppe durch 't Belsj es óngerdeel van 't Von Schlieffenplan. 't Dörp Waeërsj woeëd heibei zjwoar getróffe. Zikker tiedes de represailles van de Dütsje soldate, die meende dat óp hun tróppe gesjótte woeëd. Tieëntalle burgere woeëde ópgepak en aafgeveurd noa 't militair kamp i Moelinge en 25 hoezer woeëde i brank gesjtoake. I Moelinge woeëde ieësj twelf manne ópgeknup. De anger lüj woeëde gemarteld en doeëdgesjótte. Hun lichame zint tot óp hüj noeëts trükgevónge. De Rue des Fusillés heringert aa dit dörpsdrama.

Busóngeluk

I de noamiddag va 9 fibberwaar 1948 raakde de lienbus va Visé noa Luuk va d'r weëg. De bus vaarde teëge 'ne boom, oeëbei d'r benzientenk kepotklapde. 't Veurtuug sjtóng sjnel i brank. Bei 't malleur sjtorve vieftieën lüj. Twelf slachoffers koame oet Voere. Neëve d'r N608 sjteet e kling gedinkteke.

Sjproak

Oersjprunkelig kalde me i g'n sjtrieëk 'n lokaal variant van 't Limburgs, wie dökker i de leng van Overmaas. De sjproakgrens tussje kót gezag 't Franzuësisj en 't Nederlands woar evvel neet sjerp, ieëder zier diffuus. Doadurch guëf 't in 't officieel Franzuësisjsjproakig gebeed ten zuje en 't oeëste va g'n Voersjtrieëk nog Nederlandse (en oeësteliger óch Dütsje) name. Dit betref dök sjtroate en gehuchte. Vuurbilde heivan i Waeërsj of i g'n direkte umgeëving zint Rue Craesborn en 't gehuch La Heydt, teëge de grens mit Voere.

Vanaaf d'r achtieënde ieëw verfransde de sjtrieëk en bei de officieel vassjtelling va de sjproakgrens in 1963 koom 't dörp óp grónk doavan officieel i Wallonië te ligke. Formeel is de sjproak in 't óngerwies, de kirk en de uëverheed Franzuësisj, meh i wirkeligheed weëd 't Nederlands en 't Limburgs durch e groeët deel va de bevólking gekald.

Sjtrieëkproducte

Seër 1980 weëd óp 't Domaine de la Marnière wien verboewd. 't Domein is durch d'r kalkboam en de óp 't zuje gerichde hellinge zier gesjik vuur 't tele va wiendroeve. Óp 't domein weëde vuural de rasse Chardonnay en Pinot Gris verboewd. De Brasserie de Warsage brouwt drei beersoate: Warsage brune, Warsage blonde en Warsage triple.

Verkier

't Dörp ligk aa g'ne N608, deë Visé mit Vols verbingk. Get ten noorde van 't dörp ligk de Montzenroute, die wier geet noa Oake.

Anger kerne

I g'n Voersjtrieëk:

• Voere ('s-Gravenvoeren)
• S'n Maeëte (Sint-Martens-Voeren)
• S'n Pieëter (Sint-Pieters-Voeren)

I ge Lank va Herf:

• S'n Jansert (Saint-Jean-Sart/Sint-Jansrade)
• Neufchâteau
• Mortroux
• Dalhem
• Waezet (Visé/Wezet)

Extern linke

• Lesvinsbelges.be: Domaine des Marnières
• Brasserie de Warsage